Taal Peter-Arno Coppen

De inzichten van Jan van Bakel

Verschenen in Trouw, 27 december 2021

Op eerste kerstdag overleed op 94-jarige leeftijd mijn promotor van destijds, de taalkundige Jan van Bakel. Hij was de eerste hoogleraar computerlinguïstiek in Nederland. Van huis uit was hij dialectoloog, gepromoveerd op de klompenmakerstaal. Dat was interessanter dan u misschien denkt, want hij kon de hele migratie van die beroepsgroep in het Peelland uit hun taal reconstrueren. Maar hij was ook een historisch taalkundige (hij gaf Gotisch op de universiteit), en hij maakte een moderne bewerking van een oude schoolgrammatica.

Historische teksten werden in de jaren zeventig steeds vaker op ponskaarten gezet. Daaruit ontstond de gedachte dat de computer in staat zou moeten zijn om onvermoede patronen op te sporen (wat in die tijd helaas nog niet zo bleek te zijn). Daarnaast leek de schoolgrammatica die hij bewerkte zo compleet en bijna mechanisch, dat hij vervolgens ook dacht dat die wel te programmeren zou moeten zijn tot een automatische ontleder. Ook dat bleek destijds te hoog gegrepen, maar het was zeer vernieuwend.

Toch zal Van Bakel bij velen die les van hem hebben gehad vooral om zijn persoonlijkheid herinnerd worden. Ik denk nog wekelijks aan zijn uitspraak dat je niet slimmer moet proberen te zijn dan de feiten (wat ook op andere gebieden dan de taalkunde een nuttige gedachte is). Hij kon zijn studenten als geen ander uit het lood krijgen met soortgelijke inzichtrijke uitspraken. Zo stelde hij bij een college alvast 600 vragen met antwoorden beschikbaar, waaruit hij het tentamen zou samenstellen. Of je nu het theorieboek of de antwoorden op de vragen van buiten leert komt op hetzelfde neer, vond hij.

Hij vertelde mij eens hoe hij tegen een klas scholieren had gezegd: Is het niet toevallig dat je alles altijd vindt op de laatste plaats waar je zoekt? Het had even geduurd voor het kwartje viel.