Aldenhuijsen 1944

Blad 3

1944

Reeds dikwijls heb ik me verweten, in deze oorlogsjaren niet meer in m'n Memoriale te hebben opgetekend. Maar de gedachte "'t Is toch zowat overal hetzelfde wat men beleeft" hield me ervan terug. Achteraf - 't is vandaag 20 sept. 1944 - blijkt nu dat ik haast geen "korte opsomming" kan geven van wat we zooal meemaken. 't Was vooral in den tijd van de onderduikers dat ik dit had moeten doen. Voor eenige maanden was dat op z'n hoogste. Menschen van allerlei slag "doken onder" om niet naar Duitschland gestuurd te worden. Sommigen om hun leeftijd anderen voor straf. Ook velen verborgen zich, bang als gijzelaars te worden opgepakt en in kampen te worden opgesloten. Er zijn nachten geweest dat hier op 't Heieind bijna geen man of jongeman in huis durfde te blijven. Er sliepen er achteraf bij boeren, sommigen in het koren, zelfs ontdekte ik dat in het lijkenhuisje des nachts meerderen een toevlucht zochten.

Naast dit is een tweede ellendige zaak: de woekerwinst. Het is zeer moeiljk een rechtvaardigen prijs in den zoogenaamden "zwarte handel" te bepalen - maar sommige gevraagde prijzen gaan alle perken van rechtvaardigheid te buiten - . Dat alles duur is, buiten datgene wat men op de bonnen toegewezen krijgt, daaraan gewenden we wel langzamerhand. Maar de prijzen zijn soms fabelachtig hoog. Terwijl ik nog voor vijf jaren b.v. een pond spek kocht voor nauwelijks 20 cent, wordt een prijs van 20 gulden nu door velen gaarne betaald. Textiel is den laatsten tijd heelemaal niet aan te komen, - en voor een nieuwe fiets welke vroeger f100 kostte betaalt men u f1500 - . Fietsbanden en schoenen zijn zo'n weeldeartikelen dat men er niet aan behoeft te denken. Houten fietsbanden en houten schoenen (zolen met linten). Men kan geen spijker, geen naald of speld meer kopen.

De armoede is natuurlijk groot - na vier jaren oorlog is alles op of versleten - en er komt heel weinig bij. Doch laat ik met deze opsomming eindigen en dan beschrijven de belevenissen der laatste dagen.

Blad 4

Verleden zondag - 17 sept. - waren de berichten buitengewoon bemoedigend. Tusschen haakjes, wij hebben geen krant, geen radio, er komt of er gaat geen post, - er loopt geen trein of bus - . Maar we hoorden dan toch dat Nederland nu ging bevrijd worden. Den laatsten tijd is de opmars der Geallieerden door Noord - Frankrijk en België snel gegaan. Maastricht en Eijsden waren zondag vrij van bezetting der Duitschers en de grens achter Valkenswaard was bereikt

Maandag morgen een enthousiasme in de gemeente Nuenen! De "ondergrondsche actie" begon actief te worden. Ze schenen instructies gekregen te hebben door de officieele legerleiding der geallieerden officieel erkend en gesanctioneerd te zijn. Deze ondergrondsche werd "illegale actie" - en nu worden ze partisanen genoemd. Partisanen Afdeling Nederland. Menschen van de PAN.

Maandagorgen was 't prachtweer. De berichten bleken gunstig - en Nuenen zoals we nog niet anders gekend hadden - rustig. Wel hadden we de laatste week eenige keeren voor 'n dag Duitsche inkwartiering gehad, maar overigens was het hier kalm zoals 't eigenlijk alle vier de oorlogsjaren geweest was.

Op den middag zagen we heel veel Engelsche machines in de lucht, die den laatsten tijd vrij vliegen in deze streek want een week daaroor zijn de Nederlandsche vliegvelden door de Duitschers verlaten nadat ze de gebouwen door dynamietsontploffingen hadden verwoest.

We spraken af, we zouden Maandagmiddag een wandeling maken naar Nederwetten. Onze goede buurman¹ immers was Zondagavond niet op onze krans geweest en die zou wel wat nieuws weten, want 't daar aangrenzende Son en Breugel waren "vrij" - zoo luidden de laatste berichten. Kapelaan Tilman² zou thuis blijven en kap. v.d., Vaart³, Jos v.d. Schoor⁴ (priester gewijd dezen zomer, maar nog niet benoemd) en ik we gingen op pad.

Ik ben een slechte verteller, ik heb alweer wat vergeten. Zondag was de toestand zoo spannend, dat we een bezondere opkomst hadden gevraagd voor de openbare gebeden onder 't Lof. Toen 't Lof beginnen moest hadden we haast spijt de menschen opgeroepen te hebben, zoo'n enorme vlucht van Amerikaansche of Engelsche machines was er opgestegen en bleef ook boven Nuenen circuleeren dat 't waarlijk onveilig was vanwege het

Blad 5

afweergeschut van waaruit ze bestookt werden. En de laatste 10 minuten voor 't Lof zagen vele menschen hoe geallieerde vliegtuigen trossen van parachutisten uitwierpen zoo ongeveer in of vlak achter Son.

Welnu - na 't Lof kon ook de pastoor zelf de bekoring niet weerstaan den toren in te snellen gewapend met verrekijker. En dat insnellen in den toren kostte hem een spierverrekking in 't been. Dat is mijn tusschenverhaal voor den tocht naar Nederwetten.

Ik kon amper met mijn twee gezellen op en af. En toen we dan ook onderweg waren en van verschillende menschen hoorden dat we zeker naar Son moesten gaan werd er afgesproken: de pastoor vraagt op de pastorie van Nederwetten een fiets - en wij gaan te voet door. Zij dus te voet binnendoor naar Breugelsch Kanaal, ik per fiets. In Nederwetten zag ik de Nederlandsche vlag bij 't hoofd der school - na jaren de eerste. 't Is geen wonder dat (ik) niet regelmatig vertel - we zitten op 't oogenblik in de kelder te schuilen en ik ga tusschenin naar boven. In Breugel aan 't kanaal waar de D. de brug hadden doen springen werd in een bak overgezet. Daar begon de feestvreugde Rood - wit - blauw en Oranje en blije gezichten. Even bij de Pastoor van Breugel⁵ aan - en toen naar Son. Bij de pastorie trof ik mijn twee tocht-genoten. De pastoor van Son⁶ was zoo enthousiast - zoo uitbundig opgetogen over de "Gentlemans" der Amerikaansche troepen - maar vooral over de wonderbare prestaties die hij van hun gezien had dat hij geen woorden wist te vinden om er ons genoeg over te vertellen. Ik moest beloven des anderendaags terug te komen - hetgeen (beloven) ik dan ook deed. Want ik moest gaan zien de zweefvliegtuigen der Amerikaansche airbornes. Mijn tijd nu was me te kort, ik kreeg Amerikaansche sigaretten en een mooi souvenir bestaande uit een mosterdgasmasker (mantel zou ik zeggen) van een Amerikaansche soldaat. Ik kreeg daarenboven nog de keus; in welke kleur ik een parachute wenschtte. Opgelucht door de feestvreugde in Son - met het vaste besluit des anderendaags terug te gaan ter bezichtiging van het landingsterrein der parachutisten keerde ik tijdig (terwille van mijn lastig loopen) naar het "nog bezette" Nuenen terug. Toen ik in een uur Nederwetten - Nuenen had afgelegd, en vijf voor 8 ('t uur dat we binnen moesten zijn) thuis kwam werden in Nuenen juist de eerste arrestanten naar het gemeentehuis⁷ gebracht. Twee jongens die een tijd lang een Duitsch uniform hebben gedragen.

Kapelaan v.d.V. en zijn tochtgenoot hadden in Son hun tijd niet verspild maar waren direct doorgelopen naar het landingsterrein der Parachutisten en kwamen om half 10 doodmoe, maar haast nog enthousiaster dan ik, thuis aan.

Blad 6

Dat was maandag.- Gisteren, Dinsdagmorgen had ik een uitvaart om half 10. Toen ik onder de H. Mis van 8 uur op 't kerkplein kwam, stapten een viertal partisanen met 'n marechaussee eveneens op 't kerkplein en verzochten mij een man uit de kerk te roepen die zij moesten arresteeren. Daarmee begon de dag. Telkens kwam er weer een voorbij die opgesloten werd, NSB'ers ... en .... anderen.....⁸. Meisjes die met Duitschers "geloopen" hadden werden op het Gemeentehuis kaal geschoren en weer op vrije voeten gesteld. Vlaggen kropen uit de dakluiken - Oranje wimpels, Oranje strikken, Oranje - insignes, Oranje blousjes. Dansend en zingend trokken slierten van jongens en meisjes door de straten. Ik werd bijna geprest ook te vlaggen. Ik droeg 't rood - wit - blauw insigne, maar meende met menig ander dat 't toch nog te vroeg was. In Geldrop en Helmond minstens werd nog hevig gevochten. 't Was alles te zamen nog 'n dubieuze situatie en de ontluikende vreugde werd nogal getemperd door groote verslagenheid bij sommigen over 't ophalen - wie wel en wie niet - . Vooral: wie wel, dat bekommerde ons zeer sterk. Enfin, de toestand was zoo in Nuenen, dat ik als Pastoor dien middag niet weg durfde te gaan om naar Son te gaan kijken. Er waren te ernstige dingen aan de hand. Wat - zal - Nuenen - zich - dezen - dag - nog - lang - heugen!!

Kort na den middag begon de vreugde al te slinken toen er telkens gezegd werd: er zijn Duitschers op 't Eeneind, er zijn Duitschers hier, er zijn Duitschers daar. Toen ik in den namiddag de Beekstraat in ging begon de situatie al leelijk verdacht er uit te zien. Daar kwamen vanuit Helmond - Mierlohout door de Beekstraat Duitsche tanks 10, 20, 40, 80 en meer. Zullen ze doortrekken? Toen 't avond werd stond Nuenen, vooral Boordscheweg en Park vol Duitsche tanks. Geen vlag of wimpel meer, geen oranje strik, noch insigne. Even in den avond werd ik opgebeld: 't was een der gearresteerden met 't bericht: ik ben vrij: de Duitschers hebben ons verlost!

Wat een situatie! Eerst de verdachten opgesloten, sommigen zich bewust dat er zoo met hen gehandeld zou worden - anderen zich zeer onrechtmatig behandeld voelende - en nu allen vrij. Zullen genen in wraak tewerk gaan? en zullen dezen in ieder geval in de toekomst hun recht zoeken? Wat - zal - Nuenen - zich - dezen - dag - nog - lang - heugen!!

Blad 7

Zoo was onze stemming op Dinsdagavond al heel anders dan Maandag. We waren al ervan overtuigd dat Nuenensch vredefeest heel wat van z'n verwachte glans zal inboeten. Het was nog dezen zelfden Dinsdagavond, gisteren, dat we werden opgeschrikt door zware vliegtuigen. 't Was bijna donker. Nog nooit hadden de uitgeworpen lichtkogels zoo'n effect - we meenden ze vlak boven ons hoofd! Eerst geschuild in de pergola - al spoedig in den kelder der pastorie. 'n Hevig bombardement volgde. Meenden we eerst nog dat 't geallieerde vliegtuigen waren - 't is gebleken dat Duitsche machines een bommenlast kwamen afwerpen op feestvierend Einhoven!! Eindhoven was in een onbeschrijflijk vrolijke roes van vrijheidsjubel ... en daar donderden de bomen op de huizen als een straf van de Duitschers over 't meevechten der partisanen met de geallieerde legerafdeelingen. Althans zoover we nu weten. Hevige en groote branden gloeiden den gansen avond tegen de lucht. Wat zal daar 'n ellende zijn!!. - Wij zaten met ons drieën in de huiskamer en daar komt onze buurman dokter Wolters⁹ met z'n echtgenoote¹⁰ zeer ontdaan binnen. Even met den motor uitgegaan naar feestvierend Eindhoven - nooit hadden ze zulk een jubel meegemaakt - vernemen ze bij hun terugtocht het gebeurde in Nuenen! Duitschers in Nuenen! De gearresteerden vrij, en nu misschien Gijzelaars gezocht. 't Eerst wat ze ontdekten in 't donker is dat hun huis geplunderd is - en dat er baldadig is huisgehouden - de kinderen die ze thuis waanden zijn er niet. Ze kunnen niet gissen wáár ze zijn. Bij de ouders van het kindermeisje?¹¹ Tevergeefs, bij de buren? Er zijn geen buren; alleen huizen. Ze zijn natuurlijk hevig teleurgesteld. maar ze blijven hier slapen.

Dat was de dag van gisteren, Dinsdag 19 september. Op 't oogenblik dat ik deze woorden schrijf is het Donderdag 21 en ik ga trachten een beschrijving te geven van de gebeurtenissen van gisteren

Woensdag 20 september.

Blad 8

Zoals in de Goede Week stijgt de treurnis met den dag. Mogen we vandaag alleluja bereiken! Gister morgen was de eerste vraag: zullen we de H. Mis lezen? zullen we de kerk openen? zullen er menschen komen? Om 6 uur opende ik de kerk - de Duitsche pantserwagens stondn npog gecamoufleerd onder de boomen van 't Park. Er kwamen drie menschen naar de kerk die eerst nabij de kom van het dorp tot de ontdekking kwamen wat er nog gaande was, en spijt hadden van huis gegaan te zijn. Ze keerden spoedig terug. Pater Karel v. Maasakkers diende mij de H. Mis - en ik hem. De kapelaans hielden zich bezig met 't verkennen van den toestand,- ons huishouden - onze logés - en toebereidselen om te gaan vluchten, want wij besloten de kom van het dorp te verlatren. Een der Duitschers waarschuwde ons over de groote onveiligheid hier - er was zodra het licht zou zijn een aanval op hun pantserdivisie te verwachten. Vanaf het kerkplein in de richting Soeterbeek stonden de wagens tot aan de Hel. - Gereed om heen te gaan gaf de Feldwebel ons te kennen dat in deze situatie het verblijf in een goeden kelder zoals de pastorie er een had was te verkiezen boven het verblijf in de openlucht. Kapelaan Tilman en onze logés, die nog altijd niet wisten waar hun kinderen waren, gingen heen in de richting Vaarle. - Kap. v.d. Vaart, onze twee dienstboden Bertha Dobbelsteen en Stina van der Velden - en schrijver dezes, de pastoor, bleven in huis. Onze buren - behalve de zusters, en twee overburen waren allen weg. Het bleef rustig toen 't licht werd ook nog om 9 - ook nog om 10 uur. Circa half elf kregen we aanzegging: niemand meer op straat, allen binnen blijven. Kapelaan v.d. Vaart zou zich naar de zusters begeven die met hun ziekenhuis en ouden van dagen zoo erg daarop gesteld waren.

We konden nog telefoneeren in 't dorp - en we vernamen al spoedig dat Kap. Tilman zich bevind bij de familie v. Hout - Ververgaard in de hei achter de Refeling richting Eeneind. Ook onze logés¹² waren daar en hadden hun kinderen daar ergens¹³ in veiligheid aangetroffen.

Wij installeerden ons dan in den kelder. We wisten dat de pantserdivisie die naar het Noorden des lands wilde zich zoowat ingeslooten beschouwde en een aanval verwachtte van de Engelschen. Langen tijd gebeurde er niets. Waarschijnlijk omdat het weer niet genoeg opklaarde voor de Engelsche verkenningsvliegtuigen.

Blad 9

Tot 'n eind in den namiddag was 't nog tamelijk kalm. Wij konden slecht onderscheiden wat er eigenlijk gaande was. Vliegtuigen waarop geschoten werd, veel afweer schoten van de hier gestationeerde pantserwagens, aar waarop? op Son? op Tongelre? Wij zaten binnen en konden alleen waarnemen dat de wagens telkens een eindje weg hun positie veranderden - steeds natuurlijk onder de boomen. Bij ons was van Mullekom (steenoven)¹⁴ die 't koffer van dokter Wolters kwam halen om elf uur maar niet meer terugmocht. Toen hij circa vijf uur het waagde om langs 't oud kerkhof terug te gaan, kwam hij spoedig weer herwaarts - er was op hem geschoten - en niet door Duitschers, zoo meende hij stellig; de Duitschers zag hij, die op hem schoten zag hij niet. Parachutisten der geallieerden? Op Eeneind zoo werd verteld waren er geland. In elk geval tusschen de zware schoten der pantserkanonnen, was 't nu voortdurend geknetter van mitrailleurs en geweerschoten. We wisten niet hoe alles verliep en waar 't om ging. Maar om een uur of 6 brak er een geschutvuur los dat hooren en zien verging, en van dat geschutvuur kwamen de granaten naar ons toe. 't Was vreselijk. Wat dat Amerikaansche of Engelsche geschut over Nuenen uitbraakte was gruwelijk. Het eerste schot kwam dus zoo onverwacht. Alleen het tweede meisje was op dat oogenblik in de kelder. Bertha bracht mij juist een boterham in de gang bij de huiskamer toen de pastorie door een voltreffer geraakt werd en het projectiel ontplofte in mijn zitkamer. Stof, planken, scherven glas en gruis woeien voor ons heen den gang in, den geweldigen zucht door een voltreffer veroorzaakt. God zij dank waren wij niemand gedeerd en konden voor het tweede schot den kelder bereiken. Daar hebben we een geweldsig bang uur daarna doorgebracht. De pastorie kreeg ontelbaar veel granaatscherven, het bleef suizen en bijna van elk schot kregen we een deel¹⁵ 't Was vreeselijk angstig Was 't even rustig dan ging de telefoon, dan van de Zusters (kap. v.d. Vaart), dan vanuit de hei (kap. Tilman) en toen al gauw het bericht van gevaarlijke verwondingen van parochianen. Het eerst werd ons gemeld over Martine Merkx, BERG¹⁶ maar we mochten niet buiten en konden er niet naar toe. Een uur later is zij overleden. Toen berichtte men ons dat Thea v.d. Laar VOORT zoo getroffen was dat ze bijna oogenblikkelijk overleed.

Reeds had een jongen¹⁷, naar de pastorie gevlucht vanuit den akker, ons verteld dat er drie

Blad 10

Nuenensche jongens onder de boomen van 't oud - kerkhof lagen dood te bloeden. We mochten er niet heen. Ik wist voor den avond dat ze naar Refeling waren gebracht met een Kar en dat een Duitsch militaire dokter hen behandeld had. De eenen Henri van Lieshout van Refeling¹⁸ heb ik van morgen bediend, ik ben toen het licht begon te worden met Pater Wijnands van de Jezuiten¹⁹ op pad gegaan, hoewel de Duitschers nog niet allen vertrokken waren. - Den tweeden, Toon Saelmans REFELING²⁰ had ik niet bediend, maar die is nu Donderdag voormiddag, gestorven no nog de H.H. Sacr. te hebben ontvangen. De derde, Martien van Kessel²¹, - ligt nog met een kogelschot in de borst. Wat is dat een vreselijke avond geweest. We konden gaan slapen onder een betrekkelijke rust wat 't schieten betreft; maar om half één in den nacht kwam mijn personeel mij roepen, want noch zij noch de twee jongens die hier gevlucht waren durfden boven te blijven. En zo trokken we om half één weer naar de kelder.

Donderdag, dus vanmorgen vroeg op; dat slapen in de kelder heeft 'n uurtje goed gegaan: maar ik bleef eenmaal wakker, maar inzitten over die drie jongens en zoo vertelde ik boven reeds dat we er van morgen heel vroeg zijn heengegaan. Daarna bezocht ik vader en moeder Adriaans en vond het lijk van Thea nog bij de schuilkelder liggen. Ook bij de familie Merkx bracht ik een kort bezoek en zag dat 't er op den Berg ook nog al geknald had. Op Boord waren alle tankwagens vertrokken; het huis van M. Janssens, "'t Kapperdoeske"²² was fel gehavend. Bij Joh. Habraken hebben twee meisjes scherfwonden opgelopen. Nog werd gemeld dat overleden was de wed. van der Sterren - Driessen op den ouden Dijk. Kapelaan v.d. Vaart zou er heen gaan omdat ik nog gaarne de H. Mis ging lezen. 't Was 9 uur en Rustig. De rust was betrekkelijk; - er waren enige schoten en mij onbekende menschen verzekerden een nog heviger dag dan gisteren omdat de hier vertrokken pantserwagens zich hadden ingegraven bij de kerk in Gerwen. Nuenen zou nu het slachtoffer worden van de Duitsche kogels en granaten. 't Is natuurlijk mogelijk maar toch deed 't ons goed dat de Amerikanen of Engelschen maar vast kwamen. Den eersten Amerikaan die ik zag stond met een kameraad het "Hoekje" te bewaken om twee daarin gevluchte Duitschers onschadelijk te maken. Den geheelen vóórmiddag bleven geallieerde - meest Engelsche - soldaten dorp en akker doorkruisen om zich nog schuilhoudende Duitschers voor hun rekening te nemen.

Blad 11

Hoe de pastorie er uit ziet. Van buiten gezien twee grote, hele grote gaten in het dak. Eigenlijk *** gat van 3 à 4 M², onderbroken door de scheer. Boven 't balkon, rechts aan den voet van de driehoek naar boven een gat in den muur van ruim 1 M² waar tegelijk de hardsteenen rand van de *** is weggeslagen Geheel de gevel vol gaatjes, meestal van afgeschampte scherven. alle jalousiën (die omlaag waren gelaten tegen luchtdruk op de ruiten) doorzeefd van granaatscherven, en de groote jalousie op mijn zitkamer hangend aan flarden met verdwijning van geheel het raam-paneel.

Binnen in de pastorie is vooreerst mijn zitkamer een verschrikkelijke ruine. Op den rand van centr. verwarming aan 't groote raam is de granaat ontploft, en de geheele ontploffing verspreidde zich door dit vertrek. Honderd gaten in plafond en muren de vloer overdekt met splinters, glas, kapotgeslagen voorwerpen en dit alles overdekt met een dikke laag stof. Alles kapot, schilderijen, gordijnen, beelden - alles - - In mijn slaapkamer daarnaast vele scherven in plafond, muren en vloer; gordijnen stuk en aan flarden en geheel de inhoud van 't opgemaakte bed doorboord door een groote scherf, die in de vloer vastzat. 't Is in de tuinkamer met waranda niet veel beter. Aan den tuinkant hebben de vertrekken niets geleden. Maar de kamers boven / (aan den straatkant). 't Is alles alles doorzeefd van vernielende granaatscherven. Het moet maar treffen: bij Kap. Tilman op z'n zitkamer is bovendien op z'n tapijt neergestroomd de inhoud van een 30 litersche kan stroop, door 6 Paters Jezuiten op den zolder ter bewaring neer gezet. - op zolder is 't vreeselijk! Dat gat in 't dak en dat in de voormuur maken er een open tooneel van --- en ik mag niet denken aan de ellende die we gaan krijgen als 't den eersten tijd eens 'n regendag wordt. - Zoo hebben we op den voormiddag den tijd gehad de zaak eens goed op te nemen. Al gauw op den namiddag arriveerden de Engelsche pantserwagens. Nauwelijks zijn er een partij gepasseerd of de partisanen die zich verdoken hadden sinds Dinsdagavond zijn weer voor de dag gekomen en ontvangen hun wapenen. Als ze zich vandaag maar van actie onthouden behoudens de behulpzaamheid aan de Engelsche troepen! - We staan nu alleen te wachten op de bevrijding van die Duitsche pantserdivisie.-

Blad 12

t Is nu Donderdagavond 10 uur. Kap.vd Vaart is sinds vanmiddag weer bij de zusters. Kap. Tilman heeft zich nog niet vertoond. Wat zal hij ontnuchterd staan te kijken als hij z'n kamer geinspecteerd heeft. De twee logé's van gister zijn vanmorgen vertrokken naar steenoven en Refeling. We zijn met ons drieën en moesten om 'n uur of 5 weer naar de schuilkelder (pastoriekelder). Het bombardement van vandaag - Engelschen tegen de Duitschen die gisteren hier, vandaag in Gerwen opgesteld staan - is nog heviger dan gisteren, en aanmerkelijk langduriger. Nu ontvangt Nuenen z'n projectielen van de Duitschers - Gerwen van de Engelschen. Tijdens 't bombardement kwam Boset van 't Hoekje hier aangebeld. - in z'n schuilkelder een voltreffer en waarschijnlijk 2 dooden. Na 'n 3 kwartier toen de hevigheid van bobardeeren ophield, ben ik er naar toe gegaan. Ik werd teruggestuurd door de Engelsche soldaten - daarna nog eens gegaan en teruggestuurd, - den derden keer tusschen twee partisanen daar aangekomen konden we niet anders constateeren dan dat ze oogenblikkelijk na 't noodlottig gebeuren moesten overleden zijn . 't Zijn Cor Boset, de schoonzoon van de hier wonende familie Boset, en Cornelia Smeulders van 't café "Het Hoekje"-

t Is ruim 10 uur - sinds korten tijd ongeveer rustig - we gaan met z'n drieën in den kelder slapen. - Dat de Heer ons zegene en tegen alle kwaad bescherme! - en dat de zielen der overledenen door Gods barmhartigheid in vrede rusten. -

Vrijdag 22 Sept. - "ongeveer rustig" - Nauwelijks had ik m'n boek dichtgeslagen of met forsche schoten werd weer de strijd hervat. Wel had men ons gezegd dat er haast niet meer teruggeschoten werd. maar 't blijft voor ons toch angstig - vooral zoo in 't donker. Toch hebben we met ons drieën goed geslapen - nu niet in stoelen of op een karpet maar op onze opdekte matrassen. Om half 7 ging ik buiten nog eens rondzien en wilde graag vroeg de H. Mis lezen. Naar de Paters! Dan behoef ik geen misdienaar af te wachten, en zelf niet alles te beredderen voor eene H.Mis. Ze waren nog niet opgestaan; maar 't kon toch best klaar gemaakt worden, en voor ik aan 't altaar stond waren alle Fraters in de kapel aanwezig. Toch stond ik wel wat met m'n eigen verlegen toen ik bemerkte wel wat haastig geweest te zijn, want het geschut was zoo in actie dat ik beter had gedaan dit eerst te laten

Blad 13

voorbij zijn. Het begon toen licht te worden en dat is voor hen 't oogenblik om "aan 't werk te gaan" - Na de H. Mis - *** 8 uur ging ik eens - per fiets - een kijkje nemen in de Beekstraat, waar ik daags te voren heelemaal niet geweest was. Getroffenen waren daar niet gemeld, maar ook daar was nog al huisgehouden en de pantserwagens hebben er den weg (grintweg) zóó omgewoeld dat ik er maar met moeite per fiets door kon. Wat stroomt zoo'n parochie toch door elkaar in een paar dagen van zoo'n geweld en onzekerheid. Families die naar de Beekstraat vluchtten en daar schuilden en Beekstraatsche families die elders zich veiliger waanden. Goed halfweg in de Beekstraat zat een familie in de groentesilo. 'n Groot gezin, de silo mooi vol in 't rond met kinderen, moeder met kaars in de hand - ze durfden er nog niet uit. Die menschen wisten nog niet dat er anderen dan Duitschers in Nuenen waren met oorlogsgetuig. - Overal felicitaties met 't geluk nog te leven, zoo'n hellenacht hebben we doorgebracht in deze twee dagen en nachten. -
Op den voormiddag kwam de Pastoor uit Gerwen. We waren benieuwd en zeer beducht dat hij gisteravond en vannacht hetzelfde zou meegemaakt hebben als wij een dag tevoren. Helaas het was zoo. De pastorie is minstens zoozeer gehavend als de onze.
Daar verscheen ook Kapelaan Tilman. Na z'n behuizing in de hei in het buitenhuis van de fam. v Hout - Swinkels is hij naar Opwetten geweest - heeft nog ergens een doop gedaan en kwam nu van de Pastorie van Tongelre waar hij dezen nacht heeft doorgebracht.
Kapelaan v.d. Vaart blijft z'n standplaats bij de Zusters getrouw, die hem niet gaarne meer zien weggaan zoolang de toestand niet definitief rustig is.

Vrijdagmiddag 5 uur. Nog steeds staat 't Engelsche geschut in onze omgeving. Nog steeds in actie. Vanmorgen hadden we de vaste hoop vandaag te beleven dat ze het Duitsche nest zouden hebben opgeruimd, maar 't ziet er nog niet naar uit. Wij zullen misschien nog 'n onrustigen nacht moeten doormaken.
Op 't oogenblik zijn we bezig de kerk te zuiveren. We laten de pastorie nog maar eens in z'n puin liggen, daar is haast geen beginnen aan, - en misschien komt er nog bij - Maar in de kerk moeten we zondag dienst kunnen doen. Wat de kerk - die ook geraakt is - gehad heeft weet ik niet. Een kogel is, boven den biechtstoel van de pastoor dwars door de muur geslagen, maar waar die verder gebleven is, kunnen we niet nagaan. Verder is er geen spoor van te vinden. Meer beschadiging heeft de kerk niet, maar zoo'n stuk uit buiten en binnenmuur heeft 'n puin en stof in de kerk gejaagd dat er heel veel in te werken is voor Zondag,

Blad 14

enige meisjes zijn aan 't werk en de fraters van de Jesuiten hebben altaren en priesterkoor voor hun rekening genomen.
Vrijdagavond half 10. Nu is er werkelijk rust. In den loop van den avond is er nog wel eens gevuurd, maar 't laatste uur heb ik niets meer gehoord. De Kapelaans zijn dezen nacht nog weg. En wij drieën gaan nog slapen in den kelder. Vóór 't naar bed gaan lees ik n^o1 van de 1^ste jaargang "Oost Brabant". Wat een genot!!

Gisteren - 't is nu Zondag 24 Sept. - heb ik niet hierin geschreven. 't Was kalm, gisteren. Maar niet ver van ons was 't en is 't niet kalm, dat hooren we goed. Helmond ? - Mierlo ? - Gisteren nog eens even rond geweest in de parochie. Wat is 't toch dat bij véle van onze huizen dat er stukken gemaakt zijn. Ik weet niet of ik reeds vermeldde dat het huis van Bert Adriaans in de Voort (waar z'n schoondochter Thea van de Laar is omgekomen) totaal is afgebrand. ook dat van Toon v.d. Linden de laatste boerderij rechts van 't Hoekske langs den Eeneindschen weg. -

Gisteren veel werk gehad in huis. 't Is beginnen te regenen, en nu merken we dat het dak van de pastorie veel méér geleden heeft. D'r staan nu kuipen op zolder en er liggen zeilen - maar 't helpt niet veel. 't druppelt overal door - de plafonds zijn vol gaten en alle regen valt in stof en gruis.

Vandaag - Zondag - hebben we om 10 uur de uitvaart gedaan en de begrafenis van de 6 slachtoffers van het bombardement. We hebben een aparte plaats genomen op 't Kerkhof, links. We gebruikten voor den eersten keer de nieuwe rouwversiering (omdat ze vóór 1940 besteld was, is ze ook afgeleverd kunnen worden) in 't Paars uitgevoerd - en voor den eersten keer het daarbij hoorend gotisch kasuifel ('t eerste Gothisch kasuifel dat de kerk heeft)

Maandag 25 sept. Gisteravond is Gerwen geweest. De pastorie nog ruim zoo erg als hier. De pastoor had z'n schuilkelder vol buren gehad in deze dagen. Hijzelf wipte zoowat op en neer vanaf z'n bed in z'n kluis en van z'n kluis in 't bed. - De pastoor van Nederwetten had een romantisch verhaal over z'n tocht verleden Dinsdag naar Son. (Ik schreef, 9 blz. terug, dat ik beloofd had dien dag naar Son terug te komen - ik zou gaan met Nederwetten, doch heb Dinsdag niet gekunnen. Gelukkig voor me, dat ik belet was!) Hij heeft daar meegemaakt hoe feestvierend Son des avonds in rouw kwam. De Duitschers kwamen opnieuw opzetten. Hij heeft den nacht van Dinsdag op Woensdag doorgebracht in een klein keldertje van een kapotgeschoten huisje - heel den nacht over 't geschut vuur gezeten in duizend angsten (met de Pastoor van Tongelre). Des anderen daags Nederwetten

Blad 15

nog niet kunnen bereiken - en is eerst Donderdag daar kunnen terugkeeren. Toen hij thuis kwam vond hij de pastorie zóó overhoop gezet en geruineerd dat 't niet te beschrijven is. De Duitschers heben er zóó de beest uit gehangen dat later Amerkaansche militairen er foto's genomen hebben als van een staaltje van misdraging en vandalisme. Hij is alles kwijt z'n wijn (40 anker) z'n geld - z'n linnengoed, z'n zilver - alles. - Wat ben ik blij dat ik ben thuis moeten blijven!

Dinsdag 26 sept. Gisteren is er een (hulp)steuncomité gevormd voor eerste hulp der getroffen gezinnen: zorg voor onderdak, dekking, kleeding en voeding. Het comité is gevormd uit de drie parochies en de Protestantsche gemeente, die alle vier vertegenwoordigd waren met eenige als werkende leden bedoelde personen. De Burgemeester Jh v Rijckevorsel was aanwezig nadat hij gedurende twee maanden is "ondergedoken" geweest. Gister waren de berichten betreffende de toestand in onze omgeving minder gunstig. De Duitschers, zegt men, hebben den kanaaldijk v.h. Eindh. Kanaal doorgestoken en het water geloosd in de Dommel, en bevinden zich aan deze zijde bij de Stad van Gerwen. - Heel den avond *** zwaar geschut in de richting Best. Wij dachten aan een bom-aanval. Engelsche soldaten zeggen ons dat 't geschut is van de zware Engelsche artillerie die altijd met n 30 of 40 stuks tegelijk vuren, zoodat 't een rollend geluid geeft als van een bom-aanval. De nacht was daardoor wat angstiger.

Donderdag 28 Sept. Gister en vandaag weinig verandering in den toestand. Hoewel we vrij zijn is er heelemaal geen feeststemming: 'n schaarse vlag en 'n oranje strik. Zijn we erdoor? of hebben we nog méér te wachten. Het Engelsche leger is doorgetrokken: vanuit België over Eindhoven, Nijmegen naar Arnhem. Naar men ons zegt moést deze tocht gemaakt worden, koste wat het koste (aldus Eysenhauer). De corridor naar Nijmegen is hier en daar erg smal (bij St. Oedenrode maar twee kilometer?) Zullen de Duitschers op vele (zeker op enkele bv *** Veghel *** ***) plaatsen er doorbreken? Dat te beleven is natuurlijk alles behalve. - Vandaag vernemen we dat de geallieerden in Arnhem er minder goed vóórstaan; ze hebben de noordelijke oever weer moeten prijsgeven.

Gisteren is er een autobus uit Eindhoven gekomen met mannen die weer meerdere menschen in Nuenen hebben opgehaald en in bewaring genomen. - Vandaag bezoek gehad uit Boekel. In Boekel en Volkel²³ allen in leven. -

Zaterdag 7 Oct. - Maandag - Dinsdag Volkel bezocht. De weg is zoo druk bereden door oorlogswagens dat Engelschen die de ravitaieering verzorgen v.h. leger vanaf Cherbourg tot Arnhem , dat mij verwondert dat het burger-verkeer niet verboden wordt. Geen schokkende gebeurtenissen geweest deze week - Nog steeds zwaar geschut - elken dag - Best - Schijndel - de laatste dagen vanuit de richting Someren - Deurne

Blad 16

Langzamerhand komen berichten binnen over de toestanden elders in Brabant. Heeswijk en Dinther erger dan hier. In de Kempen nóg erger. Reusel bv. - Oirschot de kerk uitgebrand. Veel kerken in 't Bisdom erg geschonden.

Den Bosch gaat door de Duitschers sterk verdedigd worden - dat lijkt hopeloos voor de Hertogstad, zoo gemakkelijk te verdedigen met - 3 à 4 uitgangswegen. Tilburg ook nog niet vrij. Hilvarenbeek wèl (?) Minister Gerbrandy (vanuit Londen) heeft gesproken over Rotterdam en Amsterdam waar de Duitschers geheel de haven hebben vernield. alle dok's alle veem's - de levensaders van Nederland doorgestoken.! -

Vanavond is het hier al weer heel vroolijk - koper en zilver (dit zat juist 2 jaar) opgegraven, de radio weer aan, - en vanavond voor 't eerst weer "stroom" na de miserie van kaarsjes en 'n toch tamelijk behoorlijke carbietlamp. - (wat is dát een gesukkel! - en dan hadden wij nog voldoende hoeveelheid kaarsen!) -

Vrijdag 13 Oct. Weer een week voorbij. Wat 'n felle oorlog in Brabant. De opmars der geallieerden vanuit Frankrijk - België staakt bij Arnhem. Bliksemsnel was de tocht naar Arnhem. Maas en Waal gepasseerd. Nijmegen sterk maar in Arnhem haakt 't nog steeds. Hier zonder oponthoud oorlogswagens naar - en van Njmegen. Brabant krijgt er van! Den Bosch en Tilburg komen erg in 't nauw, en zeker van den Bosch, worden sterke troepen door de Duitschers geconcentreerd . Men zegt dat de Kathedraal vol Duitschers zou liggen. De slag in Brabant schijnt, na Caen in Normandie; de hevigste te zijn tot nu aan 't West-Front.

Hooge autoriteiten zijn gezien in de Gemeente. Eerst generaal Rommel (Duitsch) - en deze week de Engelsche generaal Dempsy (op Soeterbeek eenige dagen thuis) - Generaal Montgommery - en last not least gisteren passeerde hier voor de vierde maal KING GEORGE, niemand minder dan de Koning van Engeland!²⁴ -

Maandag 23 Oct. - Vandaag meldde de Radio (bevrijd Nederland heeft aparte Radio uitzending bij Philips) dat het 2^de Engelsche leger een nieuw offensief heeft ingezet ter bevrijding van den Bosch. Wat zit er weinig schot in de laatste 3 à 4 weken! Er kwamen vandaag 'n honderd vluchtelingen in Nuenen,sommigen uit Groesbeek, andere uit Ooij en Persingen, Leuth, Nijmegen. - We hooren maar steeds van geweldige verwoestingen. Hoe kan 't anders - Veel kerken - Oirschot - Reusel - Venray - Overloon -

Blad 17

Vrijdag 27 Oct. Deze week is er maar één dag voorbijgegaan dat er geen nieuwe evacué's bijkwamen. Uit Rosmalen en Geffen, uit den Bosch en vandaag veel uit Venraij. -

Maandag 30 Oct. De laatste week onrustige avonden. Bommen Zaterdag 21 oct. op Wettenseind. Maandag 23 Eeneind. Op Wettenseind lagen meer dan 500 kleine splinterbommen. Op Eeneind 8 groote. Een huis helemaal verwoest tusschen station en Coll. Geen dooden. Gisteravond zaten we op de pastorie in Gerwen; we moesten naar de kelder vluchten. Op een paar honderd meter afstand viel een bom in een werkmanshuis - de moeder met twee kinderen gedood. Sinds een paar dagen dringen de Duitschers op vanuit de richting Venlo. Meyel en Liessel zijn weer door de Duitschers bezet.

8 Dec. De toestand van 't oogenblik? Het tweede Engelsche leger dat hier opereert kan niet veel uitvoeren. Het weer is wel zoo slecht geweest als denkbaar is. Regen en nog eens regen geheel de Novembermaand tot nu toe. Ze staan nu voor Venlo. - Bommen zijn hier niet meer geweest. Er zijn 'n duizendtal evacué's hier - véél uit Venray en Meyel. Ook veel Engelschen. Hier in huis slaapt 'n aalmoezenier - katholiek - father Welschman uit Londen - nog 'n officier. - drie onderofficieren op mijn zitkamer, die de Engelschen zoowat dichtgemaakt hebben - nog twee in de kamer welke aan den vóórkant ligt (met waranda) - nog een op zolder boven de keuken - en dan hebben we nog 'n matras op zolder liggen (mangelkamer) waarop vannacht b.v. de Pastoor uit Geijsteren geslapen heeft: 't Is natuurlijk een zeer onregelmatig huishouden, want ze zijn geslagen dag en nacht hier, alleen hebben we ze niet in de kost. -

Wij hier op de pastorie hebben 't goed, wat de kost betreft. We krijgen nog al van de boeren. Maar 't is er anders schaars en schraal. Als er maar was wat de bonnen beloven. En dan in de stad! En dan in de noordelijke provinciën die nog niet bevrijd zijn! In Brabant heeft de voedselvoorziening niet voor 8 dagen graan in voorraad.

Deze advertenties - 'n paar uit de krant van gisteren - typeren den toestand waarin we leven²⁵

Aantekeningen

1. Pastoor Roelofs van Nederwetten, overleden op 22 januari 1953. Zie ook zijn verslag over de bevrijding van Nederwetten, in: De Drijehornickels, oktober 1993, pp. 51-59.
Terug

2. Kapelaan Tilman, geboren op 28 juli 1908 in 's Hertogenbosch, was kapelaan te Nuenen van 27 oktober 1938 tot 20 augustus 1948. Hierna volgde zijn benoeming tot kapelaan te Boxtel.
Terug

3. . Kapelaan v.d. Vaart, geboren op 2 juni 1906 te Lage Zwaluwe, was kapelaan te Nuenen van 20 augustus 1943 tot 30 mei 1947. Toen volgde zijn benoeming tot pastoor van Kerkdriel. Pastoor van de Vaart is te Nuenen, in de pastorie van St. Clemens, overleden binnen 2 uur nadat hij een feestpredikatie gehouden had ter gelegenheid van het 40-jarig priesterjubileum van pastoor Aldenhuijsen op 21 mei 1950.
Terug

4. Over priester Jos van der Schoor (1920 - 1991) is een korte levenbeschrijving opgenomen op p. ...
Terug

5. Pastoor van Vlokhoven, overleden in 1953.
Terug

6. Pastoor van Hussen, overleden in 1966.
Terug

7. Aan de Berg. Het oude gemeentehuis is nu een chinees restaurant.
Terug

8. Pastoor Aldenhuijsen noemt geen namen.
Terug

9. Deze huisarts te Nuenen woonde destijds aan het Park, naast aannemer De Vries.
Terug

10. Mevrouw Wolters-Kersten.
Terug

11. Mejuffrouw Els Philipart
Terug

12. De fam. Wolters.
Terug

13. Bij Janus van Heijst, nu Oude Landen.
Terug

14. Aldenhuijsen bedoelt Mulleman, die medewerker was bij de Nuenense steenfabriek op het Eeneind.
Terug

15. De pastorie werd in 1946 gerestaureerd van de opgelopen schade in 1944. De kosten bedroegen f14.000,00.
Terug

16. Zie bidprentje.
Terug

17. Volgens bronnen waren het twee jongens die het ongeval meldden. De een was Noud Saris, wonende op het Heieind (waar thans het zwembad en de scholengemeenschap staan). Hij woont nu aan het Rullen te Gerwen. De andere was Leo Oerlemans (1922 - 1979).
Terug

18. Woont nog aan de Nassaustraat in Nuenen.
Terug

19. De Jezuieten, 18 in getal (3 priesters, 12 fraters en 3 broeders) komende van Maastricht en Valkenburg, verbleven vanaf half april 1942 tot aan het einde van de oorlog, in het nieuwe parochiehuis. Zij waren door de duitsers uit hun klooster gezet.
Terug

20. Zie bidprentje.
Terug

21. Maarten van Kessel is ongeveer 2 maanden na het ongeval overleden. Zie het bidprentje.
Terug

22. Het Kapperdoeske was een café aan de Boordseweg Zie foto met beschrijving.
Terug

23. Geboorteplaats van Aldenhuijsen.
Terug

24. Ik (JvB) herinner me dat nog levendig. Aldenhuijsen spreekt van vier bezoeken, maar het betrof twee dagen met heen- en terugreis. Vóór de passage in snelrijdend convooi werden militaire wachten geplaatst op alle kruispunten e.d. Die wilden over het doel van de bewaking pas iets kwijt na de terugreis van het hoge gezelschap 's avonds. Met het gevolg dat wij het de tweede dag te vroeg wisten. De ene dag was het gezelschap in groen (leger), de andere dag in grijs (luchtmacht). Op het internet kon ik geen documentatie van de gebeurtenis vinden. Gelukkig dat een precieze datum door Aldenhuijsen is bewaard: 12 oktober 1944.
Terug

25. Blad 17 is versierd met een zevental uit de krant genomen stukjes, deels wonderlijke advertenties van mensen die heerenschoenen willen ruilen voor kippenvoer, kunstschaatsen voor een slachtkonijn, een jonge geit voor een kinderwagen, een mandoline voor (kap)laarzen of een heerenjas voor een z.g.a.n. waschketel. En daarnaast twee korte opsommingen met belangrijk oorlogsnieuws.
Terug