Terug naar hoofdmenu
Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Archief Entr'actes
Denk niet dat ik de handdoek in de ring heb gegooid. Er waren zo wat van die redenen
dat ik me enige tijd niet heb verdiept in de onzin en de ellende die de wereld
beheersen. Wat zeg ik, beheersen? Uitmaken. Vormen. Daarstellen. Maar gisteren
was het eindelijk zat. Wanneer er in de krant een paginagroot interview verschijnt
met niemand minder dan "de christelijke wijsgeer van het kabinet" Piet Hein Donner
onder de titel "Fundamentalisme is eigen aan ieder mens", dan houdt het
natuurlijk op (René Moerland en Frank Vermeulen, NRC, 28-12-2004, 2).
Ik loop niet het risico dat later gezegd wordt: nou ben je te laat, je had toen je
mond open moeten doen. Ik ga niet dat hele relaas voor u van a tot z analyseren,
ik pak gewoon direct de angel.
Ideeënstrijd vindt u gevaarlijk?
"Nee, het gaat om meer dan ideeën. Ideeën kun je verwerven. Dat geldt niet voor
een godsgeloof. Een levensbeschouwing, bijvoorbeeld wat goed of kwaad is,
berust altijd op geloof. De Verlichting, de gedachte dat er niet meer is dan je
ziet of begrijpt met je verstand, is ook een geloof. In dat soort dingen kunnen
mensen diametraal tegenover elkaar denken. Ga je mensen daarin aanvallen, dan
bedreig je ze in wezen in hun diepste identiteit. Dat is precies hetzelfde als
wanneer je mensen om hun ras of geaardheid gaat haten."
De kern van de zaak is hier natuurlijk dat bekende smoesje, dat ik vanuit
de allerprilste fasen van mijn eigen vorming zo goed ken dat ik het op
kilometers afstand al in de smiezen krijg als het opduikt: de verlichting is
ook een geloof. Het Jantje van Leiden waarmee in kringen waar de zuivere
christelijke leer wordt verkondigd de tegenstander wordt onderuitgehaald.
En dan die kinderachtige karakterisering van de Verlichting, ook in termen
van het oude bekende onderwijs, op katholieke scholen niet minder dan op
protestantse, als de gedachte "dat er niet meer is dan je ziet of begrijpt met je verstand".
Alsof er iets anders moet bestreden worden dan de verblinding die het eigen
verstand uitschakelt en zich, zonder zijn eigen hersens te gebruiken,
overgeeft aan dingen die je niet zelf hebt getoetst. Niet hebt
mogen toetsen zelfs, want dat is allemaal hoogmoed. En zoiets is niet alleen
geldig op algemeen filosofisch niveau, maar ook van groot gewicht voor een
verdraaglijk maatschappelijk handelen. Wie zijn verstand gebruikt en daardoor
vanzelfsprekend relativeert, is een minder groot gevaar voor de kleine en de grote
vrede dan al die zeker-weters voor wie alles zo - humorloos - vast staat.
En dan de tournure: "ga je mensen daarin aanvallen". Wie heeft het nou
in 's-hemelsnaam over mensen aanvallen? Je hoeft toch nooit ende nimmer in termen
van menselijke personen te spreken over opvattingen en inzichten? Je moet de onzin
bestrijden. En wanneer er mensen zijn die menen zich beledigd te moeten voelen
door wat jij zegt over abstracte dingen als godsgeloof en wat dat allemaal
met zich meebrengt voor je buren, dan moet je beginnen met ze
te leren dat je over gedachten kunt praten zonder dat het over mensen gaat.
Zoiets leer je op een goede school.
Maar het toppunt van de waanzin die ons hier van hogerhand wordt voorgeschoteld en
toegediend is natuurlijk: "Fundamentalisme is tot op zekere hoogte eigen aan ieder
mens. Het is niet een kwestie van temmen, want je kunt menselijkheid er niet
uit krijgen". De tweede zin in dit citaat ontkracht de berperking van
"tot op zekere hoogte" in de eerste. Fundamentalisme wordt voorgesteld als iets
wat onafscheidelijk is van het begrip menselijkheid. Tegen zoiets hoef je toch
niet te argumenteren? God erbarme zich over dit land.
Jan van Bakel, 29 december 2004
janvanbakel.nl
Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.
Terug naar boven
