Fundamentalisme 2004

Terug naar hoofdmenu
Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Archief Entr'actes

Denk niet dat ik de handdoek in de ring heb gegooid. Er waren zo wat van die redenen dat ik me enige tijd niet heb verdiept in de onzin en de ellende die de wereld beheersen. Wat zeg ik, beheersen? Uitmaken. Vormen. Daarstellen. Maar gisteren was het eindelijk zat. Wanneer er in de krant een paginagroot interview verschijnt met niemand minder dan "de christelijke wijsgeer van het kabinet" Piet Hein Donner onder de titel "Fundamentalisme is eigen aan ieder mens", dan houdt het natuurlijk op (René Moerland en Frank Vermeulen, NRC, 28-12-2004, 2). Ik loop niet het risico dat later gezegd wordt: nou ben je te laat, je had toen je mond open moeten doen. Ik ga niet dat hele relaas voor u van a tot z analyseren, ik pak gewoon direct de angel.

Ideeënstrijd vindt u gevaarlijk?

"Nee, het gaat om meer dan ideeën. Ideeën kun je verwerven. Dat geldt niet voor een godsgeloof. Een levensbeschouwing, bijvoorbeeld wat goed of kwaad is, berust altijd op geloof. De Verlichting, de gedachte dat er niet meer is dan je ziet of begrijpt met je verstand, is ook een geloof. In dat soort dingen kunnen mensen diametraal tegenover elkaar denken. Ga je mensen daarin aanvallen, dan bedreig je ze in wezen in hun diepste identiteit. Dat is precies hetzelfde als wanneer je mensen om hun ras of geaardheid gaat haten."

De kern van de zaak is hier natuurlijk dat bekende smoesje, dat ik vanuit de allerprilste fasen van mijn eigen vorming zo goed ken dat ik het op kilometers afstand al in de smiezen krijg als het opduikt: de verlichting is ook een geloof. Het Jantje van Leiden waarmee in kringen waar de zuivere christelijke leer wordt verkondigd de tegenstander wordt onderuitgehaald. En dan die kinderachtige karakterisering van de Verlichting, ook in termen van het oude bekende onderwijs, op katholieke scholen niet minder dan op protestantse, als de gedachte "dat er niet meer is dan je ziet of begrijpt met je verstand". Alsof er iets anders moet bestreden worden dan de verblinding die het eigen verstand uitschakelt en zich, zonder zijn eigen hersens te gebruiken, overgeeft aan dingen die je niet zelf hebt getoetst. Niet hebt mogen toetsen zelfs, want dat is allemaal hoogmoed. En zoiets is niet alleen geldig op algemeen filosofisch niveau, maar ook van groot gewicht voor een verdraaglijk maatschappelijk handelen. Wie zijn verstand gebruikt en daardoor vanzelfsprekend relativeert, is een minder groot gevaar voor de kleine en de grote vrede dan al die zeker-weters voor wie alles zo - humorloos - vast staat. En dan de tournure: "ga je mensen daarin aanvallen". Wie heeft het nou in 's-hemelsnaam over mensen aanvallen? Je hoeft toch nooit ende nimmer in termen van menselijke personen te spreken over opvattingen en inzichten? Je moet de onzin bestrijden. En wanneer er mensen zijn die menen zich beledigd te moeten voelen door wat jij zegt over abstracte dingen als godsgeloof en wat dat allemaal met zich meebrengt voor je buren, dan moet je beginnen met ze te leren dat je over gedachten kunt praten zonder dat het over mensen gaat. Zoiets leer je op een goede school.

Maar het toppunt van de waanzin die ons hier van hogerhand wordt voorgeschoteld en toegediend is natuurlijk: "Fundamentalisme is tot op zekere hoogte eigen aan ieder mens. Het is niet een kwestie van temmen, want je kunt menselijkheid er niet uit krijgen". De tweede zin in dit citaat ontkracht de berperking van "tot op zekere hoogte" in de eerste. Fundamentalisme wordt voorgesteld als iets wat onafscheidelijk is van het begrip menselijkheid. Tegen zoiets hoef je toch niet te argumenteren? God erbarme zich over dit land.

Jan van Bakel, 29 december 2004

janvanbakel.nl

Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.

Terug naar boven