Terug naar hoofdmenu
Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Archief Entr'actes
Heb je het één keer gehoord, dan hoor je het overal. Ook uit de mond van
interviewers die toch een goede naam hebben. Omdat ze een beetje uitstijgen boven
het niveau van de gemiddeld geschoolde journalist, die het tegenwoordig nou eenmaal
kennelijk met ongeschoolde scholers moet doen en dus niet van goeie huizen komt.
Zoals ze dat zelf uitdrukken. Ik bedoel in die voorgekookte vraaggesprekken,
van langere of van kortere adem, die als je niet oppast plotseling metterhaast
afgeknepen worden omdat er een onbehoorlijke schreeuwerd van de
reclame aankomt. In een gewoon gesprek - waar ook wel eens vragen in voorkomen -
heerst altijd de wetenschap omtrent de wereld waarin het zich voordoet. Men weet
waarover het gaat, wat daaromtrent gewoon en bekend is en, anderzijds, wat er
fraglich is. Daar is het ondenkbaar dat iemand plotseling aankomt met iets
als "Waar ben je nou eigenlijk het meest bang voor?" Wie het hoort kan niet
anders dan denken: "Bang, wie praat er nou over bang? Hadden we het daar dan over?"
Zulk doorbreken van het verwachtingspatroon, van de gezamenlijke zekerheden (presupposities),
doet onmiddelllijk twijfel rijzen aan de verstandelijke vermogens van de spreker.
Bij de radio wil je dat natuurlijk niet dadelijk veronderstellen.
Soms is het zo erg dat ik gauw-gauw een papiertje zoek om het op te schrijven.
"Wat is een ervaring die u altijd getekend heeft?" (Casa Luna). Als je dat zo opschrijft
en je vindt het stukje papier een paar dagen later terug - zoals nu dus - dan kun je je
werkelijk geen idee meer vormen over een woordenwisseling waarin zoiets zou kunnen
passen. Een reconstructie moet de presupposities van de vraag opleveren.
Daartoe hoort dat de toegesprokene een aantal ervaringen heeft opgedaan. Dat moet
algemeen bekend zijn of zijn gebleken tijdens het gesprek. Er is hieromtrent alleen een
probleem als nog over geen ervaringen sprake is geweest. Maar "die u altijd getekend
heeft"? Let op dat er niet gevraagd werd "Wat is bv. zo'n ervaring die u altijd
getekend heeft?" Ik hoef helemaal niet uit te leggen wanneer je zulk 'n vraag zou kunnen stellen.
Nee, er was nog over geen enkele tekening door 'n ervaring gesproken.
Een gewoon mens zou denken: "Hoezo altijd getekend? Wie praat daar nou over?"
De oorzaak van het optreden van zulke dwaasheden is dat een journalist op zijn school
geleerd heeft: stel nooit ja-nee-vragen, want dat schiet niet op. Toch weet ieder
normaal mens dat je in zo'n geval alleen zinnig kunt vragen: "En, hebt u ook ooit
iets meegemaakt dat u voor altijd heeft getekend?" En als het antwoord luidt
"Nee nooit" staat de interviewer voor paal. Een vraag die nergens op slaat.
Andere voorbeelden. Heel apart is: "Waar was Pakistan al bang voor?" Knettergek.
Zo'n vraag kan gewoon nooit. Behalve als iemand een verhaal aan het vertellen is en
zijn mededeling die gaat volgen voorbereidt met een rhetorische vraag. Toch echt gehoord
hoor. Vanmorgen nog op radio 1. Wat wel zou kunnen, nl. wanneer een activiteit van
Pakistan beschreven wordt waaruit een zekere vrees blijkt: "Waar was/is Pakistan bang voor?"
Het zijn dus subtiele dingen waardoor de journalist zijn gezicht verliest.
Nog eentje dan om het af te leren: "Heeft dat ook alles te maken met (...)?".
Jan van Bakel, 29
oktober 2005
janvanbakel.nl
Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.
Terug naar boven
