Stuurman zonder richting

Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Terug naar Archief Entr'actes
Terug naar hoofdmenu.

Je hoeft Bolkestein niet eens gelezen te hebben om te kunnen vaststellen dat Siep Stuurman, hoogleraar Europese geschiedenis aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, er lelijk naastzit met zijn opstel Bolkesteins Verlichting is niet van iedereen in de NRC van 27 mei. Wat die kop zegt speelt natuurlijk al helemaal geen rol in een filosofendebat. Als een filosofische uitspraak ergens ongevoelig voor blijft is het wel de vraag of andere mensen 't ermee eens zijn. Stuurman stelt dat Bolkesteins betoog enkele interessante historische en filosofische vragen oproept. En hij lijkt in het vervolg werkelijk te bedoelen dat historische evidentie voor een filosofische kwestie een rol kan spelen. En langs die weg komt hij dan tot kwalificaties als niet uitnodigend voor emigranten en geen aantrekkelijk uitgangspunt voor de dialoog met emigranten. Zeg dan liever: geen gezeur over filosofie, politiek is nou aan de orde. Dat mag wel, hoor, maar je moet het wel zeggen.

Zullen we even van dichterbij kijken, ook al is dat al niet meer de moeite waard? Een voornaam punt voor Stuurman is wat hij noemt het cultureel relativisme, uitgevonden door de Grieken en al te documenteren uit de Historiën van Herodotus, die onder de aandacht brengt dat elk volk overtuigd is dat de eigen zeden niet te overtreffen zijn. Een beter argument om ergens bezwaar tegen aan te tekenen is nauwelijks denkbaar. Ze waren kennelijk toen al niet wijzer. Een filosofische kwestie echter is, als het over zeden gaat, tot aan de verste horizon niet te ontwaren. Dat slaat dus helemaal op niks wanneer je bezig bent je af te vragen of de grondgedachte van het rationalisme juist is die zegt: dat een mens niets anders heeft om zich naar te richten dan zijn eigen inzichten omtrent waarheid en onwaarheid; dat hij aan niets het recht kan ontlenen om zijn eigen inzichten aan anderen op te leggen, ook niet door een boek te schrijven en te zeggen dat het door God geschreven is; dat hij zich wel naar de mening van anderen mag richten, als die hem tot het (eigen!) inzicht hebben gebracht dat ze juist zijn; dat ieder mens dezelfde menselijke autonomie bezit als hijzelf en dus nimmer tot onderwerping gebracht mag worden. Noch door de kinderdoop, noch door besnijdenis of door welke andere kwalijke manipulatie dan ook. Als Stuurman over een filosofische kwestie wil praten, laat hij dan zijn mening zeggen over zoiets. Als het onzin is, zoals men nog tamelijk algemeen oordeelde in de dagen dat ze bij ons mensen op het schavot brachten of op de openbare straatweg vermoordden en fileerden, bij uitstek als ze de leer van de vrije gedachte schenen aan te hangen, laat hem dat dan zeggen. (Maar dat is geenszins het geval, dat kan ik ook wel lezen tussen zijn historische woorden door. Hoor!) En als het geen onzin is, laat hij dan nagaan in hoeverre zulke gedachten een weerklank hebben in onze grondwet, ten teken dat wij afscheid hebben willen nemen van de middeleeuwen. En vervolgens nagaan in hoeverre daarmee eisen zijn gesteld aan mensen die deel willen nemen aan ons maatschappelijk bestel. Wie mijn krabbeltjes leest zal het onderwerp eerder zijn tegengekomen. Ik ben niet zo dom, dat ik de moeilijkheden niet zou zien. Maar je moet niet halfzacht zeuren en zo de principiële vragen omzeilen. En evenmin pseudovragen opwerpen als: mogen de roomsen vrouwen weren uit het ambt. Vooreerst mogen ze dat wel, omdat ze alleen roomse vrouwen weren en roomse vrouwen zijn per definitie alleen zulke die het daarmee eens zijn. En vervolgens, als ze dat op welke onjuiste gronden dan ook niet zouden mogen, schaf dan de godsdienstvrijheid af - die we trouwens toch niet nodig hebben - en verwijder alles uit onze grondwet wat aan vrijheid en menselijke autonomie herinnert. En wie weet dat dat eenvoudig niet in aanmerking komt moet niet een zuivere gedachte verdacht maken met laffe argumenten, zelfs niet als die worden opgevoerd uit een excellente kennis van de Europese geschiedenis. Het probleem met Bolkesteins benadering is dat hij te abstract is schrijft Stuurman. Het probleem met Stuurman is dat hij niet abstract durft zijn waar het moet.

Jan van Bakel, 30 mei 2000.
janvanbakel.nl

Terug naar boven

Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.