Woorden

Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Terug naar Archief Entr'actes
Terug naar Hoofdmenu

U weet, ik hou me niet zo bezig met politiek. Ik kijk er wel naar, halve dagen zelfs. Maar eerder als naar een voetbalwedstrijd. Je weet nooit of er in de 93ste minuut niet alsnog een kopbal in zal gaan. Het is altijd interessant te zien hoe de mensen optreden en zich manifesteren. Of het nou voetballers zijn of politici. En je hebt daar altijd bepaalde gevoelens, interpretaties en waarderingen bij. Het menselijke schouwtoneel. Ik zal U zeggen, die kopbal van Pierre van Hooidonk was aangrijpend. En die korte verklaring van Kok bij zijn aftreden niet minder. Net zo goed als direct daarna, als allereerste openbare reactie, dat commentaar van Jan Marijnissen. Direct en volkomen in de roos. De journalist had het er natuurlijk wat moeilijk mee, want het verliep allemaal een beetje anders dan passend was binnen het journalistenpad dat al urenlang werd geprojecteerd. Pronk en paniek. Schitterend allemaal.

Maar deze keer was het in de politiek echt een zaak van woorden. Dat is eigenlijk heel fascinerend omdat het laat zien dat woorden waarlijk stukken werkelijkheid zijn. Het is een gedachte in iemands hoofd, dan wat fysieke activiteit van in- en uitademen en even een vluchtige en lichte turbulentie in de atmosfeer. Maar dan heb je een feit dat langdurige en sterke repercussies kan hebben in iets wat wij de wereldgeschiedenis noemen. Maar ik bedoel nou iets anders. Niet dat woorden zo'n gewichtige feiten zijn maar de vraag welke woorden er moeten worden toegepast op wat er - in woorden eventueel - plaatsgrijpt. Pronk had gezegd: we hebben gefaald. Daar zaten die journalisten, die koks van de politieke maaltijd, over te redetwisten. Ik geloof dat het Ferry Mingelen was - tussen haakjes: ik schrijf maar wat bij die namen, ik kan het best mis hebben met de spelling - die zei: falen, dat is nogal wat; als hij nou had gezegd tekortgeschoten. Wanneer zoiets gezegd wordt is de kans groot dat ik een kwartier lang niets meer hoor. Ik vind dat je zo'n opmerking niet mag maken zonder te argumenteren over het verschil dat je ziet. Als je je de bekende strofe van Jan Campert herinnert die luidt:

Ik zie hoe't eerste morgenlicht
door 't hooge venster draalt.
Mijn God, maak mij het sterven licht-
en zoo ik heb gefaald
gelijk een elk wel falen kan,
schenk mij dan Uw gena,
opdat ik heenga als een man
als 'k voor de loopen sta.

dan moet je toch niet denken dat hier tekortschieten gebruikt zou zijn. Je hebt toch een dramatisch woord nodig? Tekortschieten, dat in mijn Van Dale geheel en al ontbreekt en dat in het WNT (Woordenboek der Nederlandsche Taal) driemaal wordt gebruikt, bij de betekenisomschrijving van falen, van failleeren en van feilen, en verder nog één keer bij uitleg binnen het lemma schenden, dat dus ook daar niet als trefwoord voorkomt, mist alle dramatiek. Voor mij is het een truttige term uit de katechismus. Daar heeft Pronk teveel karakter voor, lijkt me.

En dan die verantwoordelijkheid. Rosenmöller heeft de verdienste, meen ik, het geweten het meest clean en effectief uit de politiek te hebben weggesneden. Politici hebben er behoefte aan zichzelf tot robots te maken: je doet iets, je doet het goed en dan mag je blijven, je doet het fout en dan moet je gaan. Niet omdat je schuld hebt aan de kwalijke effecten, maar omdat je verantwoordelijk bent. Voor ieder gewoon mens is verantwoordelijkheid een eigenschap van iemand-die-iets-doet tegenover degene die er het oordeel (goed of kwaad) over moet geven. Je bent verantwoordelijk door een relatie, niet door de correctheid of incorrectheid van de daad. In de politiek schijnt het alleen aan de orde te zijn als het om iets fouts gaat. Dan neemt men zijn verantwoordelijkheid en gaat heen. Of men neemt zijn verantwoordelijkheid niet en blijft zitten. Want dat komt ook voor. Ik zou zeggen: je bent ja of nee fout. Ben je aan niemand verantwoording schuldig, dan maakt het verschil tussen goed en fout niks uit. Je bent dan niet verantwoordelijk, want verantwoordelijk zijn betekent nou eenmaal verplicht zijn om verantwoording af te leggen tegenover een bekende en erkende instantie. Ben je wel verantwoording schuldig tegenover iemand, dan draag jij de verantwoordelijkheid. Als iemand tegen je zegt: dat is onverantwoordelijk gedrag, dan gaat het om de eigenschap niet van een persoon maar van een daad. En dan betekent dat: die daad heeft zodanige eigenschappen, dat je die niet kunt verantwoorden - dat betekent zodanig verklaren en commentariëren dat de uitspraak luidt: onschuldig - tegenover iemand tegenover wie jij de relatie van verantwoordelijkheid voert. In deze betekenis wordt het woord trouwens ook toegepast op personen die zulke daden plegen. Een bekend misbruik van het woord verantwoordelijkheid is als iemand, die iets - stoms, onmenselijks - uitspookt, zegt: dat is mijn verantwoordelijkheid, daarbij bedoelend: dat doe ik zonder dat ik iemand wat vraag, daar heb jij niks mee te maken. Zo wordt het vooral gebruikt in hoge functies met onverantwoordelijke bekleders. Kortom, verantwoordelijkheid zit rotsvast in het betekenisveld goed-kwaad, schuld-onschuld. Als de politieke verantwoordelijkheid iets anders is, gebruik er dan een ander woord voor, want dit is gevaarlijk voor de moraliteit van de bevolking.

A propos, zou niet iemand de nieuwe kamerleden het juiste gebruik en de juiste betekenis kunnen uitleggen van de woorden: verantwoording, verantwoordelijk en verantwoordelijkheid met verwijzing naar schuld? (En onschuld zonodig).

Jan van Bakel, 18 april 2002.

janvanbakel.nl

Terug naar boven

Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.