Over chaos gesproken

Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Terug naar Archief Entr'actes
Terug naar Hoofdmenu

Voor een eenvoudige geest als ik is het allemaal gauw teveel. Wat denk ik als ik lees:

Waarom denken mensen bijna allemaal hetzelfde over een persoon, een blikje cola of een standpunt? Alleen de chaos-theorie kan helderheid in deze hypes brengen denkt Jaap van Ginneken

Dan denk ik: hoe komt iemand erbij te denken dat mensen opeens bijna allemaal hetzelfde denken? Zelf ben ik nog nooit twee mensen tegengekomen die hetzelfde dachten. En wat is chaos anders dan de aanduiding van iets wat niet onder een theorie gebracht kan worden? En dan begin ik te lezen wat er nu weer voor allesbeslissende helderheid opstraalt uit de Universiteit van Amsterdam, meer in het bijzonder - denk ik - haar sociologische (sub)faculteit. Eindelijk weer eens. Maar nou wordt er aanknoping gezocht bij de natuurwetenschappen. Dus geen zwak gezwatel meer. Dat verhaal over die vlinder-vleugelslag in China waardoor in Amerika een storm ontstaat. Ik heb altijd gedacht dat je in de fysica je theorieën moest testen door proeven. Je neemt duizend, liefst biologisch identieke, vlinders. Het best kweek je die in China. Je laat ze los, niet allemaal tegelijk, maar één voor één en op redelijke tijdsafstanden van elkaar. En je kijkt hoeveel maal er, ook weer op een bepaalde tijdsafstand van het moment van loslaten (met wat marge natuurlijk), in Amerika een storm ontstaat. En je rekent statistisch de waarschijnlijkheid van de samenhang uit. Maar zo gaat het bij een chaos-theorie natuurlijk niet, want dan zou het geen chaos meer zijn. Maar hoe gaat het dan? Kijk, daar ben ik nou te simpel voor.

Maar niet zo Jaap van Ginneken aan de Kloveniersburgwal. Hij schreef jaren geleden al een fikse pil over Breinbevingen, dat binnenkort in Amerika uitkomt (!), en ook in zijn jongste boek Schokgolf hanteert hij het "non-lineaire uitgangspunt" dat er maar één verbinding in een opinieconfiguratie dominanter of ondergeschikter hoeft te worden "en de configuratie 'emergeert' in een totaal andere". Gedachten uit de natuurwetenschappen. In aansluiting daarbij hanteert hij het uitgangspunt "dat de publieke opinie niet een keurige optelsom van individuele opinies is, maar dat de som meer is dan de afzonderlijke delen". Verrassend. Had u daar wel eens aan gedacht? Jaap van Ginneken was begonnen met veel te lezen over chaos- en complexiteitstheorie en had ontdekt, dat dat een fraai metaprincipe is waarmee je, anders dan in de gewone massapsychologie, allerlei verschijnselen in het gedrag van groepen kunt bestuderen. Niet verklaren, maar bestuderen.

Jaap Van Ginneken heeft het met zijn baanbrekende vernieuwing van zijn wetenschap der massapsychologie niet makkelijk. Zijn studenten met name denken, dat je er beter mee kunt stoppen, als alles onvoorspelbaar en onverklaarbaar wordt. De meester houdt de jongelui dan voor, dat het niet alleen gaat om voorspellen maar ook om begrijpen. "En als je het proces van opnievorming beter begrijpt, met name de grilligheid ervan, dan kun je ook gemakkelijker doorstoten naar de scharnierpunten, die ervoor zorgen dat de publieke opinie ineens een heel andere kant op schiet". Begrijpen dat het op een onbegrijpelijke manier allemaal plotseling anders gaat dan je had gedacht. Daar kunnen die studenten even over nadenken, denk ik. De rest van het interview van Harm Visser behelst niet veel meer dan de opsomming van allerlei gebeurtenissen die anders verlopen dan je zou verwachten. De massapsychologie à la Van Ginneken laat je begrijpen dat je dat niet kunt verklaren en daarin schijnt dan dat begrijpen te bestaan. En het eindigt als volgt: U houdt zich dagelijks bezig met allerlei soorten 'gekmakers'. Kunt u zich er zelf aan onttrekken? "Ja, maar tegelijkertijd is het natuurlijk een illusie te menen dat dit kan (...)". Goed onthouden dus: Jaap van Ginneken, massapsychologie, Amsterdam.

Jan van Bakel, 12 mei 2002.
janvanbakel.nl

Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.

Terug naar boven