Waarom?

Terug naar hoofdmenu
Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Archief Entr'actes

Natuurlijk volgt u met evenveel aandacht en waardering als ikzelf die Vrije Geluiden van de VPRO op zondagmorgen om 11 uur op TV3, zoals dat heet. Eerder zagen we daar programma's over Sviatoslav Richter en Glenn Gould. Gisteren (26 jan 2003) was er een reportage in verband met de enerverende compositie Kleines Requiem fur eine Polka van de pool Henryk Górecki (1933). Met daarbij het verhaal over het oosteuropese muziekleven en zijn rol in de muziekhistorie. De rol ook in de muziekhistorie van de pianist-dirigent Reinbert de Leeuw, die zich niet de taak toedenkt om te oordelen over de kwaliteit van de noten die er geschreven worden, maar alleen om alles tot klinken te brengen en te laten klinken zoals het klinken moet. Direct en heet van de naald, want wat van gisteren is, is vaak alweer voorbij en vergeten. Fascinerend te zien en te horen hoe componist en dirigent samen de compositie aan twee piano's in een klein vertrekje verkennen en bestuderen. Fascinerend, niet zozeer misschien om wat je hoort - want ik althans ben maar een simpeling in die wereld - maar vanwege de zelfs fysiek ervaarbare inleving van de componist in zijn werk. En hoe dan later bij de instudering in samenspraak van componist, dirigent en leden van het orkest iedere passage zo gedetailleerd wordt geproefd, dat je je voelt terugvallen in een bijna niets omdat het je allemaal uiteindelijk ontgaat. En hoe daarbij de componist de leden van het orkest vanuit de zaal individueel blijft bijsturen en inspireren met gebaren, heen en weer lopend, en met zijn ogen een weg zoekend zelfs tussen de benen door van de dirigent. En dat dat kan, die twee aldus in cooperatie.

Maar ik kom over zoiets te spreken niet natuurlijk omdat ik iets zou hebben bij te dragen aan de interpretatie van de muziek of van haar betekenis voor of zelfs maar functie in het culturele leven van de eenentwintigste eeuw. Het is heel iets anders. Op zeker moment komt in een interview met de componist de vraag aan de orde: waarom bent u gaan componeren? Hij valt zowat in zwijgen. Weet nog wel te vertellen dat hij lange tijd had gedacht pianist te worden. En dat dat componeren al teruggaat tot zijn derde levensjaar, toen hij nog maar net die eerste noten kon spelen. Toen kraste hij al muziek op papier. Maar hij schijnt zich te realiseren dat zulk verhaal de vraag onbeantwoord laat. En zich te verbazen over het feit dat het antwoord niet tevoorschijn te brengen is. En dan komt er weinig meer dan: Ja, waarom...? Hij zou het absoluut niet weten.

En dan gaat het toch om zulke belangrijke zaken, dingen ook die duidelijk horen tot de sfeer waar moderne mensen aan denken als ze het hebben over keuzes maken. Ze bedoelen dan vanzelfsprekend geen rationele keuzes. Dat is sowieso al iets verwerpelijks, laat staan dat het de grond zou mogen zijn van je levensvervulling. Maar als je nou niet kunt zeggen waarom je iets kiest of doet, is het dan nog wel zoiets aanbevelenswaardigs? Je kunt wel zeggen: mijn gevoel zegt het zo, maar wat is dat dan weer, het gevoel? En wat is het verschil tussen rationeel en gevoelsmatig? Of, als je zulke rationele vragen over je eigen gevoel niet mag stellen, wat is dat rationele precies? Zouden we niet moeten zeggen: het rationele is datgene wat in elk geval gepaard gaat met een poging tot denken? Je stelt je iets voor en je denkt erover na. (Wat dat ook mag wezen!) Je vraagt je af wat het zou betekenen, wat het voor voordeel kan hebben, wat het nadeel zou zijn. Of er iets te bedenken valt dat, als het zou gebeuren, je achteraf gelukkig zou maken. Of andersom: ongelukkig. Of iemand anders gelukkig. Of ongelukkig. Bij zo een definitie zullen er veel dingen blijken te gebeuren die niet rationeel genoemd kunnen worden. Misschien had Henryk Górecki dan ook wel moeten antwoorden: dat heb ik niet rationeel gekozen, dat is gewoon gebeurd. En wie zou dat dan kunnen afkeuren? Je kunt toch geen afkeuring uitspreken over iets dat gebeurt zonder dat er rationele afweging mee gemoeid is?

En wat is dat dan dat ons drijft? En in hoeverre hebben wij dan zeggingschap en macht over ons leven? Of aansprakelijkheid, schuld of verdienste? Zijn dat de resten van het animale leven? Geeft dat aan in hoeverre we nog wortelen in het dierlijke? En is dat fout of moet het zo blijven?

Jan van Bakel, 28 januari 2003

janvanbakel.nl

Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.

Terug naar boven