Terug naar hoofdmenu
Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Archief Entr'actes
Kant heb ik nooit gelezen. Dat komt omdat ik toevallig - ik ben maar een amateur --
Schopenhauer las voordat ik aan Kant had gedacht. Lees je eenmaal Schopenhauers
hoofdwerk met daarbij de appendix Kritiek op de filosofie van Kant, dan wordt
lezing van de gekritiseerde auteur schoon overbodig. Je weet als het goed is gegaan alles
van Schopenhauer, plus door zijn positieve en negatieve kritiek alles van Kant.
Doordat ik Safranski las - zoals u sinds een paar dagen weet - kwam ik door zijn
uitgebreide analyses en citaten weer bij Schopenhauer terecht. Als u zo'n lezer bent als ik,
leest u dat allemaal, althans reeksen van bladzijden, weer opnieuw. En zodoende liep ik
ook weer aan tegen het oude (gedachte-)experiment dat ik in het filosofische verband van
voorstelling en wil meermalen en zo vérgaand als mogelijk is heb uitgevoerd.
Ik zet gedachte tussen haakjes omdat het, zoals
u zult zien, maar ten dele een concreet experiment is. Het gaat zo.
Op een nacht word je wakker in je bed. Het is stikdonker op
je slaapkamer. Stikdonker, dat wil zeggen dat je met open ogen absoluut niets ziet.
De suggestie dat je donker of zelfs zwart waarneemt is een illusie. Daarop
ga ik nu niet in. Je blijft zo stil liggen als je kunt en als je alle spieren hebt ontspannen
die er maar te ontspannen zijn vraag je jezelf af of je je afzonderlijke lichaamsdelen nog
waarneemt. Het blijkt dat, hoewel je weet dat je nog een linkerhand hebt, je die absoluut
niet voelt, zodat die op dit moment niet bestaat. Voor zover je linkerhand bestaat is het
een waargenomen object, en niet-waargenomen betekent non-existent. Kant wist dat niet zo
goed als Schopenhauer, maar na Schopenhauer staat het überhaupt niet meer ter discussie.
Filosofie die iets anders beweert is onzin. Die is dus irrelevant voor ieder wie het niet gaat
om cultuurgeschiedenis maar om waarheid. Ik ga door met mijn experiment. Je werkt je hele lichaam af.
Je hebt nog wel een onuitroeibare herinnering of herinnerde voorstelling
van dat lichaam, stammend uit je geschiedenis,
maar het lichaam zelf waar die herinnering naar verwijst is non-existent, eenvoudig omdat je het niet waarneemt.
Op dit moment heb ik altijd de indruk dat er niets van mij rest dan een denkend hoofd
dat bezig is een experiment uit te voeren.
Dat denken zelf immers blijf je ervaren en dat betekent: waarnemen. Als je daarover nadenkt realiseer
je je dat dus ook de gedachten die er actief zijn horen tot het veld van waarnemingen die je bezig bent
te doen. Als het onjuist is van gedachten te spreken in dit verband - ik bedoel: een toestand met niets
dan een ten top gespitste alertheid voor eventuele waarnemingen - dan is er in elk geval toch de waarneming van die
alertheid. De waarnemingen hebben dus nog niet het nulpunt bereikt.
Thans evenwel krijgt de onderneming het karakter van een gedachte-experiment.
Dat is de enige manier om in de richting van dat absolute
nulpunt vorderingen te maken. Stellen we ons voor dat het mogelijk is ook het laatste restje van
zelfwaarneming stil te leggen. Slagen we daarin dan eindigt de wereld. Schopenhauers filosofie laat
inzien, dat voor een subject het einde van de wereldgeschiedenis bereikt moet zijn wanneer
het laatste object (een waargenomen verschijnsel) verdwijnt. Zonder subject geen object, maar evenzeer:
zonder object geen subject.
Het is niet moeilijk om in te zien, dat een staat van bewusteloosheid, geconstateerd als een fysische werkelijkheid
voor enig persoon door een buitenstaander, voor die persoon zelf niet bestaat, zoals ook die persoon zelf niet
bestaat. Dood en bewusteloosheid zijn van dezelfde orde: non-existente toestanden
(niet) gezien vanuit een non-existent subject. Het verschil ertussen is dat
bewusteloosheid een dood is die voorbijgaat, zij het ook dat alles wat daarbij voorbij schijnt te gaan
zelf ook non-existent is.
Die uren op de operatietafel bestaan dus niet en zo begrijpt u mijn reactie op die 16.25.
Maar het gaat eigenlijk niet aan om over zulke dingen te praten, omdat fysica en
filosofie op onaanvaardbare manier vermengd zijn in deze uitspraken. Over niet-waarnemen kun je alleen
spreken binnen de fysica.
Zou Schopenhauer ooit geopereerd zijn? Of bewusteloos geweest?
Ik kan me niet voorstellen, anders had hij vast wel over die dood gesproken.
Jan van Bakel, 11 april 2003
janvanbakel.nl
Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.
Terug naar boven
