|
|
Weten en begrijpen
Terug naar hoofdmenu
Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Archief Entr'actes
Dezer dagen probeerde ik eens aan de hand van de woordenboeken na te gaan
wat het verschil is tussen weten en begrijpen. Er is natuurlijk wel een andere manier ook om daarachter
te komen en ik bedoel: er eens goed over nadenken wat je zelf bijeen kunt prakkezeren
als je bij die woorden stilstaat. Je denkt: weten ... weten, en je schrijft op wat je je
daarbij voorstelt, voorstelt tenminste als je eenzelfde proef ook een tijdje hebt gedaan met
begrijpen ... begrijpen. Want je weet dat verschil natuurlijk ook zelf wel.
Maar toch eerst maar die woordenboeken, dan kunnen we altijd nog zien of dat
iets anders oplevert dan je eigen bij elkaar geprakkezeerde inzichten. A propos: inzicht,
dat staat dichter bij begrijpen dan bij weten.
Ik neem het WNT (cd-rom) en ik lees:
WETEN
Het in het lijdend voorwerp of in de voorzetselbepaling genoemde kennen als een feit, als een waarheid,
en in daarbij aansluitende toepassingen met een lijdend voorwerp of een voorzetselbepaling
ter aanduiding van iets feitelijks of iets wat als zoodanig wordt beschouwd.
a) In den meest zuiveren zin van de definitie, met betrekking tot ware gebeurtenissen,
toestanden, gedachten, uitspraken, gegevens, leerstof e.d. waarvan de waarheid, geldigheid,
juistheid onafhankelijk is van de overtuigingen van den in het subject genoemden persoon, maar wiens
kennis ervan berust op waarneming, mededeeling, ervaring of onderricht.
Geval b) laat ik maar weg, want dat gaat over weten in de betekenis van te weten komen.
En vervolgens natuurlijk:
BEGRIJPEN
5) Den aard, de beteekenis, de oorzaak, de reden, het gevolg van iets, het karakter, de beweegredenen van iemand zich in den geest naar waarheid voorstellen.
Met als voorbeeld daarbij het volgende: De leus van mijn leven is de spreuk van Spinoza: Niet bewonderen noch verguizen,
maar begrijpen ( R. FRUIN, Afscheidsrede 25) .
Dat is allerminst de eerste betekenis van dat werkwoord, maar wel die waarom het ons nu gaat.
Ik heb de afkortingen stilzwijgend uitgewerkt, hoewel u er zelf ook wel raad mee geweten had. In het kort - en dat mag nou omdat de
uitvoerige citaten zijn voorafgegaan - komt het neer op het verschil tussen kennen - zegt het woordenboek, maar je vraagt je af
wat dát dan weer is - en snappen, en dat wist iedereen
natuurlijk al uit zichzelf. Je ziet: we weten niet wat er in de boeken staat, maar er staat in de boeken wat geweten wordt, bijvoorbeeld
door onszelf.
We moeten ons niet laten afleiden door filosofische vragen die zich opdringen bij dat artikel over weten. Laten we eventjes lezen als
gewone mensen.
Het begrijpen komt neer op het kennen (weten?) van de aard, de betekenis, de oorzaak, de reden, het gevolg van iets of
het karakter en de beweegredenen van iemand. Om iets te begrijpen moet je het eerst weten, maar je kunt best iets weten zonder het
te begrijpen.
Waar ik hiermee naar toe wou is de gedachte dat de wetenschap dus veel wezenlijker naar begrijpen streeft dan naar weten
of kennen, waarnaar zij zich laat benamen. En dat is misschien net genoeg om even de wenkbrauwen voor te welven.
Natuurlijk moet de wetenschap streven naar begrip. Aan het verzamelen van feitjes hebben we niks. Zelfs de schooljeugd weet dat, hoewel
ze natuurlijk over het hoofd ziet dat je wel eerst feitjes moet hebben om stof te vinden voor je begrip.
Wie zoals ik een trouw lezer is van de wetenschapsbijlage van een krant als de NRC zal het niet ontgaan zijn dat toch een
helehoop wetenschap zich manifesteert als feitenverzamelarij. Het begrip van het verband tussen A en B komt niet aan de orde
omdat het te moeilijk is. Soms staat men bij het verzamelen van feiten stil zonder zelfs maar een poging te doen
in de richting van enig begrip.
Laatst zag ik zelfs een hooggeleerde neurochirurg bezig met een patiënt die bij kennis was. Zijn (dezes!) schedel lag open en de
chirurg zei: kijk, als ik dit deel van hersenen aanraak met deze lepel dan kan hij even niets zeggen, en als
ik het dáár doe, dan heeft dat geen effect. Ik stond perplex. Hij wist natuurlijk niet meer dan ik, maar het werd wel
uitgezonden op teevee. Je kunt zeggen dat het wetenschap was, want wij kenden het oorzakelijke verband tussen
de aanrakingen en het spreken.
Beter gezegd: dat kenden we weliswaar niet maar we meenden dat te kennen, ook zonder een afdoende kwantitatieve analyse.
Maar het ene kennen is het andere niet. Als alles niet zo duidelijk in het platte vlak van de pragmatiek ligt, is er de
schaamlap van de statistische evaluering van aangetroffen kwantitatieve verhoudingen tussen reeksen van feiten, die
schaamteloos wordt gehanteerd als alternatief voor begrip. Zo legt men uit dat een bepaald eetpatroon tot een vroegtijdige dood voert,
dat er verband is tussen het tijdstip van het leggen van het eerste ei door een roodborstje en dat van de uitkomst van het eerste
eikeblaadje het jaar daarvoor, of welk effect een bepaald medicijn heeft, alles op grond van de uitkomst van een statistische berekening.
Niemand begrijpt die samenhang tussen ei en eikeblad, tussen medicijn of eetgewoonte en dood, maar men troost zich met de kennis
(het weten!) omtrent de kansen.
Zo kan een huisarts met niets dan een reeks statistische handboeken en zonder (chemische) biologie zijn cliënten zoet houden. Alleen een bepaalde massaliteit
van sterfgevallen zou hem onder verdenking kunnen brengen. Maar in een individueel geval weet de rechter
niet meer dan wij allemaal weten en zal moeilijk bewezen kunnen worden
waar de oorzaak ligt. Eigenlijk zouden ze in zo'n geval omtrent de schuld van de verdachte moeten loten tussen
"ja" en "nee" met dezelfde kansen als het aangerichte kwaad toegemeten krijgt in die statistische handboeken.
Ik ben een keer onverwachts in confrontatie gekomen met een spreker die uitgenodigd was om een buurtfeestje op te vrolijken.
Zo'n man die eens even onbedaarlijk komt uitpakken over alles wat hij weet. Maar niets om even over na te denken.
Ik moet zeggen dat mijn sociale gevoelens er allemaal nog ernstiger door aan lager wal zijn geraakt.
Jan van Bakel, 25 augustus 2003
janvanbakel.nl Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.
Terug naar boven
| |
