Terug naar hoofdmenu
Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Archief Entr'actes
Al dagen loop ik met in mijn hoofd dat interview van Bas Heijne met
Rüdiger Safranski, de Duitse essayist en biograaf, onder de titel "Wij zijn allemaal veroordeeld tot de
borreltafel" (NRC, M jan 2004). Met name vanwege deze titel, een citaat naar de filosoof, waarmeee hij erop
doelde dat de wereld zo grootschalig en complex aan het worden is dat niemand nog enige greep op of zelfs maar begrip
van al het gebeuren heeft. Wij raken dus los van de wereld.
Alles voltrekt zich meer en meer buiten ons allen om. Zo ontstaat het probleem van de
onmogelijkheid voor ons mensen om ons nog ergens helemaal thuis te voelen. En hieruit weer komt de behoefte
voort aan de éne waarheid die ons kan troosten en waarin wij kunnen vluchten, een soort van Heimatsverlangen
waarin we het ware leven willen vinden.
Eind jaren tachtig, zegt Safranski, heeft hij een boekje geschreven onder de titel "Hoeveel waarheid
hebben de mensen nodig". Hij sprak daarin zijn scepsis uit voor zulke eenkennigheid,
waarin een mens er naar gaat verlangen om zich
in zalige onwetendheid van alles terug te trekken in een onbestemd nirwana, ver verwijderd in elk geval van
iets als een ruimere waarheid, waarin meer wordt overschouwd dan het eigen kleine veilige wereldje.
Over zoiets ga je natuurlijk wel wat zitten prakkezeren. Als de vraag hoeveel waarheid gesteld wordt, zal
het antwoord in elk geval moeten inhouden: veel meer dan die ene van de mens met dat Heimatsverlangen. Maar al direct
bij een vaststelling als deze rijzen er nieuwe vragen. Moeten we ons tegenover die ene waarheid vele andere denken?
Zijn er dan verschillende waarheden, of is er alleen maar DE ene waarheid in haar algemeenheid en totaliteit?
Wie de vraag van DE waarheid stelt, stelt een filosofische kwestie. Maar is die ene waarheid van die mens met dat
Heimatsverlangen dan niet een non-filosoficum? Dat moet toch een trivialiteit zijn? Iets uit een heel andere wereld
dan waarop bijvoorbeeld Jezus doelde toen hij zei: ik ben de waarheid. Uiteraard moet Safranski dus bezwaren koesteren
tegen die éne enkele waarheid die houvast geeft. Maar een volgende moeilijkheid doemt op wanneer Heijne schrijft
dat Safranski ondanks zijn bezwaren tegen die éne waarheid - kwasi-waarheid dus van nu af aan voor mij - heel goed
beseft dat een mens niet kan leven in het luchtledige: "Door mijn blik op de globalisering te richten probeer
ik (...) de basisbehoefte van een mens aan een bestaan in een overzichtelijke ruimte te rehabiliteren".
Volgens mij verlaten we hier het filosofische veld waar de waarheid bestaat voor het practische, pragmatische vlak
waar het leven zich metterdaad voltrekt. Zulk veld bestaat natuurlijk, maar ik zie niet in in hoeverre dat binnen
de ruimte van de filosofie getrokken kan worden. In het vlak van de pragmatiek is het waarheidsprobleem en ook de
waarheid zelf non-existent. Dat betekent voor mij niet dat dit een zaak van minder gewicht, waarde of niveau zou
zijn in verhouding tot de ruimte van de wijsbegeerte. Wel dat het een andere ruimte is, voor mij principieel
onverzoenlijk met die van de filosofie. Van wijsheid of uit wijsheid kun je niet leven en het leven laat zich niet
denken. Daar komt het voor mij op aan.
Ik verbaas me er niet over dat het tweede gedeelte van Bas Heijnes opstel en de zaken die daar aan de orde
zijn nauwelijks nog enig filosofisch gehalte hebben. Nogmaals, dat hoeft ook niet. Maar problematisch is het wel
wanneer Safranski zegt: "Mijn houding is sterk beïnvloed door het existentialisme, dat heeft mijn
filosofische blik gericht. Bij alles je afvragen: wat doe jij eigenlijk, wat is voor jou nu werkelijk
belangrijk?". Graag had ik hem gehoord over de verhouding tussen filosofie en leven, tussen denken en
handelen. Ik mag er toch niet aan denken dat hij zou zeggen: "Wij zijn allemaal veroordeeld tot de
borreltafel". Jammer dat dat boek over "Hoeveel waarheid" niet meer verkrijgbaar is. Dat moet daarover gaan.
Dat had ik graag gelezen.
Jan van Bakel, 13 januari 2004
janvanbakel.nl
Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.
Terug naar boven
