Terug naar hoofdmenu
Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Archief Entr'actes
Kort door de bocht: als je je afvraagt «hoeveel waarheid heeft een mens nodig»,
dan betekent dat, samen met de presupposities: «hoeveel waarheid vraagt en/of
verdraagt het geluk van een mens?» Het geluk van een mens, dáár gaat het om.
Maar wat is geluk? En bestaat dat? Over zulk soort dingen praat ik wel eens met mensen met
wie de relaties probleemloos zijn. Dat betekent natuurlijk dat ze een onbeperkt
incasseringsvermogen hebben voor alle zin en onzin die mijn hoofd vult en mijn mond verlaat.
Zo zei mijn broer A. «Geluk dat is als je niets verlangt».
Dat is een fascinerende gedachte, want het zou betekenen dat het hoort tot de negatieve
zaken. Geluk moet iets te maken hebben met het goede, en het is juist het kwade dat vaak
gekarakteriseerd wordt als de afwezigheid van het goede. Dat gebeurt dan weliswaar door
dwangmatigen die zich uitsloven om te ontsnappen aan de zich opdringende gedachte dat God
verantwoordelijk zou zijn voor het kwaad in de wereld, maar toch. Je zou je kunnen voorstellen dat het
geluk zoiets is als het oog van de storm. Niets verlangen is dan de absolute windstilte.
Maar ik ben toch weinig content met dat idee. Gelukservaringen bestaan, daar hoeven we
niet omheen te draaien, en wat op zulke momenten in ons wezen omgaat heeft duidelijke
eigenschappen en bijverschijnselen, en dat is met het idee niets onverenigbaar.
Geluk is misschien wel iets van rust en leegheid, maar tegelijkertijd zeker en
vast een toestand met zodanige eigenschappen dat die ons vervult met ... geluk -
wat het ook moge wezen, een ander woord is er niet voor.
Het niets kan geen eigenschappen hebben.
Bij "geluk" moeten we in het oog houden dat het iets anders is dan "ellende"
en dat die beide samen niet de volledige inhoud van het leven zijn. Tussen
die beide in bevindt zich iets neutraals. Ik denk dat je daar dicht bij komt als je je
voorstelt wat er omgaat in het brein van een grazende koe.
Zo zijn we zelf ook meestal: gedachteloos, vegeterend, louter bestaand.
En zo ben je misschien ook
dichter bij die boven genoemde verlangenloosheid. Geen leed of ellende, maar toch ook geen geluk.
Geluk is een sensatie. Het overvalt en overmeestert je. Je wordt erin opgenomen, het voert
je buiten jezelf. Het verwarmt en doorstraalt je. En het verdraagt geen woorden.
Zodra je zou proberen voor jezelf te formuleren waarin het bestaat of wat er eigenlijk
bij aan de hand is, verdwijnt het door de loutere reflectie.
Het is een exstatische toestand, die onmiddellijk
ophoudt als je er op een of andere manier aan raakt. Of de sluiers van tracht weg te
nemen.
Maar een nog groter probleem is het, of dat geluk - dat we niet nader hoeven te
analyseren omdat iedereen het kent uit eigen ervaring - misschien uiteraard een
vervalsing is van de waarheid van het bestaan: leed en ellende in een dal van tranen.
Iets als een gedrogeerde toestand, waarbij je de ware werkelijkheid uit het oog
verloren hebt. Is waarheid niet belangrijker dan geluk? Laten we eens een voorbeeld
nemen. Het is mogelijk een bijna volmaakte gelukservaring te beleven, bijvoorbeeld
- en daarover praatten mijn broer A. en ik toen ook - bij het beluisteren van de zesde
cellosuite van Bach, heel in het bijzonder de allemande.
Wat is dat voor een toestand waarin je dan verkeert?
Je bent volmaakt gelukkig. Is dat een waarde die er wezen mag?
En op welke gronden dan? Als het een leugen is tegenover de werkelijkheid, de ware,
eigenlijke werkelijkheid, niet zoals we die op een of ander moment van dwaasheid menen
te ervaren maar zoals die is, dan zijn we toch niet beter dan de verstandelijk verdoofden
en verdwaasden? Dat is toch een verwerpelijke toestand voor een redelijk mens?
Of zou het zo zijn dat de enige ware werkelijkheid is: de actuele toestand van ons ik?
En alles wat we "weten" uit de wetenschap of (andere) praat van mensen, over ons
nakende einde, pijn, ziekte en dood, mislukking van alles wat we beogen of nastreven,
verandering en ondergang, dat dát de verdwazing is? Dat de ware wijsheid alleen in het
"nu" te vinden is? En ook in dat korte, volmaakte geluk dus? Maar wat betekent het dan weer wanneer
iemand zegt: «Wees niet bang voor het geluk; het bestaat niet?
(Michel Houellebecq, De Groene Amsterdammer, 3-7-'04, 43).
Je zou er dus bang voor moeten zijn als het bestond?
Jan van Bakel, 6 juli 2004
janvanbakel.nl
Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.
Terug naar boven
