Terug naar hoofdmenu
Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Archief Entr'actes
Het woord verschil hangt etymologisch samen met schelen en scheef.
Het is een van de vele woorden waarvan de inhoud nauwelijks of niet buiten het woord
bechikbaar is, een bijzonderheid die traditioneel gesignaleerd wordt voor links en
rechts, maar die als je goed nadenkt kenmerkend lijkt voor alles wat taal is.
Buiten de taal kunnen we dingen niet denken. Dat is weer heel wat anders dan de politieke
kwestie rond verschil maken in de zin van discrimineren."Verschil moet er zijn"
zegt de Nuenense zegswijze. En de wijze zegt "distinguo", allebei dingen die hachelijke
verhoudingen hebben met discriminatie. Maar daarover wil ik het nog even niet hebben.
Wat mij kwelt - zoals alles waar je over nadenkt - is de vraag wat dat eigenlijk is:
verschil.
Het zijn geen spijkers op laag water waar het over gaat. Er is weinig verschil van inzicht
over de vraag wat het verschil is tussen rood en groen. Een triviaal antwoord is: dat
zie je zo! Maar als je je afvraagt hoe je dat onderscheid - dat woord zegt het al: het komt
niet uit de werkelijkheid maar uit ons verstand - meer in detail moet karakteriseren, dan blijf
je enerzijds voortdurend praten over wat er in ons hoofd omgaat, maar anderzijds komt
geleidelijk de vraag boven de horizon wat dat is: overeenkomst. Het lijken eenvoudige
tegenstellingen, maar de vraag is wat primair is. Moet je zeggen: alles is verschillend
totdat we overeenkomst vaststellen of omgekeerd: alles is identiek totdat we verschil
constateren. Zoals iemand niet gauw verschil zal maken tussen twee digitale kopieën van dezelfde
foto waarvan de ene in één pixel is veranderd door manipulatie, zo zal
er ook ergens op de weg van rood naar groen een willekeurige grens getrokken moeten worden.
En op die punten komt het aan. Daar wordt de kwestie van identiek of verschillend een
microscopische zaak. Het gemakkelijkst lijkt het eigenlijk ervan uit te gaan dat alles identiek
is totdat iemand het verschil vaststelt - en ik denk dat alles dan verschillend zal zijn -
eerder dan omgekeerd te zeggen dat alles verschilt totdat de overeenkomst is gesignaleerd.
Want er zal nooit een punt bereikt worden dat er geen verschillen meer zijn.
Op atomair niveau staan we tenslotte met in onze handen twee identieke waterstofatomen, die onderscheidbaar
blijven door niets anders dan dat de ene de andere niet is. De filosofische kwestie van de
"categorieën" is bepaald geen kleinigheid. (Als het mag: "Het is de taal die de concreta
structureert", Jan van Bakel, Kleine Atlas van de klomperij, 1963, blz 25).
Maar dan toch dat politieke aspect. Onlangs was er ergens een vijftienjarige jongen die
hier of daar werd buitengehouden op grond van zijn leeftijd. Hij gaat naar de rechter en hij krijgt
natuurlijk gelijk: dat is discriminatie. Je mag nou eenmaal geen verschil maken, "op
welke grond dan ook" om met onze grondwet te spreken. (Artikel 1. Plaats dat maar eens
in verband met het voorgaande). Maar hoe zit dat nou? Mag je wel al die categorieën in het
gedachteleven van onze maatschappij in stand houden, bijvoorbeeld door de woorden die er voor
al die "verschillen" zijn toe te laten in de woordenboeken en in kranteartikels waar wordt
uitgelegd dat je die verschillen juist nooit moet hanteren? En als je sexueel niet mag discrimineren,
mag je dan van iemand toch wel zeggen dat die een vrouw is? Dat moet toch onnoembaar zijn?
En al die sexuele voorkeur van bepaalde mannen voor bij uitstek vrouwen of juist mannen?
En al die domme jongens in die scholen die op grond van hun domheid (domheid?)
worden uitgesloten van die testimonia en engelse titels? En waarom altijd maar weer vluchten
van het ene woord naar het andere omdat alles wat verschil benoemt scheldwoord wordt?
Schrap ze uit de woordenboeken en de kranten. Laat niemand ze meer gebruiken. Discriminatoir
handelen voltrekt zich ook in taal. Zo komt natuurlijk de taal als zodanig in gevaar.
Ik denk dat ze in Brabant gelijk hebben: "Verschil moet er zijn". Als ze daar tenminste
niet heel iets anders mee bedoelen.
Jan van Bakel, 21 juli 2005
janvanbakel.nl
Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.
Terug naar boven
