Jan van Bakel


Belijdenis

Terug naar hoofdmenu
Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Archief Entr'actes

Het is moeilijk met woorden. Je kunt ze wel in een woordenboek behandelen, maar dat voert meestal tot niets. Ik bedoel: er ontsnappen altijd een menigte van bijbetekenissen en associaties die bijna niet te verantwoorden zijn. Dingen die trouwens eigenlijk weinig met semantiek te maken hebben - als daaronder iets taalkundigs verstaan moet worden, wat ik dacht - omdat ze sociaal van karakter zijn. Daarover gaat de sociologie en die geeft geen woordenboeken uit. Ik gebruik in de titel het woord belijdenis. Als je wilt weten wat dat betekent kijk je in het Woordenboek der Nederlandse taal. Daar staat het volgende (maar ik laat de vindplaatsen weg):

    BELIJDENIS, znw. vr., mv. belijdenissen. Van Belijden.
    1) Verklaring die men omtrent iets aflegt; in die algemeene opvatting thans verouderd.
    Belijdenis doen van iets, zich openlijk uitgeven voor iemand, die zijn werk maakt, die beoefenaar is van hetgeen eene bepaling noemt; verg. lat. profiteor. Thans verouderd.
    Inzonderheid met een vak van wetenschap als bepaling.
    2) Verklaring die men aflegt omtrent zijn godsdienstig geloof.
    a) In 't algemeen.
    b) In Protestantsche kerkgenootschappen: plechtige verklaring, na voorafgaand godsdienstonderwijs, en na onderzoek vanwege den kerkeraad, dat men de leerstellingen van een bepaald kerkgenootschap aanneemt, waarna men als lidmaat kan worden bevestigd.
    Zijne belijdenis afleggen, doen, die verklaring afleggen en daarbij aan den kerkeraad het bewijs leveren dat men de geloofsleer genoegzaam kent.
    In sommige uitdrukkingen wordt belijdenis dan zooveel als de aangeleerde kennis die men noodig heeft om zijne belijdenis te kunnen afleggen.
    c) Het geheel der leerstellingen die samen de leer van een bepaald kerkgenootschap uitmaken; geloofsbelijdenis.
    3) Bekentenis van een vergrijp, van zonde.
    a) Aan een wereldlijken rechter; thans verouderd.
    b) Aan God, of aan de geestelijke overheid.
    Thans nog in de Roomsch-Katholieke Kerk als naam voor het tweede deel der biecht, t. w. dat gedeelte dat in de berouwvolle bekentenis der zonde bestaat.
Ik heb u gewaarschuwd. Het gaat om taalkunde in een woordenboek, maar als je dit leest zak je van regel tot regel verder weg in de drassigheid van maatschappelijke gebruiken. Je tracht dat te weerhouden door in een Nederlands Etymologisch Woordenboek - liefst dat van Jan de Vries - te kijken. Daar zie je dat de oorsprong ligt in de betekenissfeer van praten en schreeuwen. Als je even nadenkt verwondert je dat niks, want dat wisten we eigenlijk zelf wel van dat "belijden". Vanuit die oorspronkelijke betekenis heeft het woord zich wat zijn gebruik betreft teruggetrokken in de sfeer van kerk en godsdienst. Dat zijn - zoals u wel zult weten - maatschappelijke verschijnselen, iets wat valt onder de sociologie. De conclusie moet zijn: een woordenboek zonder sociologie zal wel niet bestaan.

Hoe kom ik tot deze excursie? Eenvoudig doordat ik in de krant las: Pamuk, die zeer omstreden is in Turkije omdat hij de genocide onder Armeniers erkent (NRC 13-10-'06, 9). Ik zal niet weer dat grote woordenboek er uitvoerig bij halen over erkennen - "Het bestaan, het recht van bestaan, de waarheid, de juistheid, de billijkheid enz. toegeven of inzien van" staat er trouwens -, want het valt moeilijk te loochenen dat de afstand tot belijden minimaal zoniet niets is. Pamuk is dus van mening dat er genocide heeft plaatsgevonden waar het Armeense volk het slachtoffer van was en hij zegt dat ook. Hij doet een uitspraak (hij uit zijn mening) in de overtuiging dat waar is wat hij zegt. Hij is er niet bij geweest maar hij heeft dat ergens vernomen. Als hij erbij geweest was zou het nog tamelijk moeilijk geweest zijn om tot de conclusie van "genocide" te komen, maar hij vindt dat het waar is als iemand zegt dat er genocide is gepleegd op de Armeniërs. Wij vinden dat mensen moeten doen wat hij doet - zeggen dat waar is dat ... als iets waar is - en als ze dat niet doen gaan ze de gevangenis in (of andersom natuurlijk, dat ben ik nou even kwijt). En of iets dan waar is hangt af van wie het gezegd heeft toen het waar was.

Dat is de wereld waarin wij leven: iemand zus of zo behandelen al naar gelang zijn belijdenis. We zouden een lijstje moeten maken van al die dingen: intelligent design, de oorzaak van aids, de zwaartekracht, de big bang, de zondvloed, ongedoopte kinderen in de hemel, de kruistochten, de landing op de maan, de reconquista, de inquisitie, de Boerenoorlog. En schraplijstjes voor wel of niet toelating tot een politieke partij. Lekker veel kerken dus.

Jan van Bakel, 14 oktober 2006

janvanbakel.nl

Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.

Terug naar boven