Vorige Entr'acte
Volgende Entr'acte
Terug naar Archief
Terug naar hoofdmenu
Dit is een brief van mijn hand aan een vriend. Het ging over het boek Alles is van U
van Willem Grossouw en eerder nog over diens leven dat daarin aan de orde was.
Nijmegen, 31 december 1998
Beste Joop,
Om een goed overzicht te krijgen van je brief heb ik hem eerst helemaal overgetypt. Nu kan ik
me een helder idee vormen. Zonder overtypen zou ik iedere keer moeten teruggaan naar je
tekst omdat ik hem zo moeilijk kan lezen. Maar dit terzijde. Wat ik bedoel te zeggen is dat ik
met de grootste nieuwsgierigheid heb gekeken naar je antwoord.
Je hebt je blijkbaar nogal ingespannen voor een antwoord dat je beviel, want je bent een keer
opnieuw begonnen als ik je goed begrijp. Het tweede blad van je brief was misschien zelfs een
onderdeel van je antwoord in eerste aanleg.
Om vooraan te beginnen: je zegt niet afkerig te zijn van iemand die van Grossouw dingen zegt
als ik uitgedrukt heb. Ja, dat waardeer ik zeker, maar het gaat toch niet om mij die dit of dat
zegt, maar toch over een idee mbt Willem Grossouw? En ik druk toch, meen ik, duidelijk uit
dat ik zoveel hart voor Grossouw heb dat ik me jaren na zijn dood nog inspan om mijn goede
gedachten te kunnen handhaven door een beter begrip over wat hem bezielde? Mijn idee is, na
veel aarzelen en onbegrip: hij voelde zich niet thuis onder de clerici, niet bij de kerk en haar
gezag, vluchtte daarvoor van meet af aan naar Paulus, wiens figuur, gedachten en filosofie hem
kon troosten. Tussendoor vluchtte hij, voor zichzelf meen ik te moeten begrijpen, naar de
karthuizers, waar hij het geen vijf dagen kon uithouden. Hij vond enig geluk uiteindelijk in zijn
huwelijk, maar tegelijk veel ellende door zijn breuk met zijn vroegere levensstaat. Maar alleen
aan Paulus bleef hij trouw omdat dat zijn enige respectabele fundament was en band met de
kerk. Je zegt dat je hem gekend hebt als een rabiate anti-klerikaal die geenszins een slachtoffer
was van zijn katholieke, klerikale lot. Het eerste spreek ik geenszins tegen, maar anti-klerikalisme lijkt mij juist sterker te kunnen worden naargelang iemand er duidelijker de
kenmerken van leert kennen en naarmate hij ervaart er zelf dieper door aangedaan te zijn.
Klerikalisme is geen levensovertuiging. Het is een sociaal gedragskenmerk. Bestrijd je
werkelijk dat zijn gedrag kenmerken van klerikalisme vertoont? Zonder klerikalisme zou hij
toch niet zo slaafs gewacht hebben op bericht uit Rome over zijn celibaats-ontheffing? Dat
berust toch op een sociale fixatie?
Je zegt dat je mij met een aantal feiten om de oren zou kunnen slaan, maar je kiest voor iets
anders. Eerst wat die oren betreft: heb ik iets miszegd waardoor ik straf verdien? Ik heb
niemand ooit zo zonder terughouding vertrouwd als Willem Grossouw en ik doe mijn uiterste
best om die gedachte te redden; waar ik moeite mee heb, want ik begrijp echt niet waarom hij
die hele kerk niet liet barsten. En ik heb het grootste respect voor zijn interpretatie van Paulus
en ik voel me gelukkig dat dat hem heeft kunnen sterken. Er is dus helemaal geen behoefte aan
feiten die mij in het ongelijk kunnen stellen. Wel zouden er feiten kunnen zijn waardoor ik
hem beter ga begrijpen en (nog) meer respecteren. Maar dat is dan toch geen "om de oren
slaan " te noemen?
En wat dat tweede betreft. Je beschrijft Alfrink en Frits van der Meer. Je ontzenuwt eigenlijk
niet wat ik van die heren denk, juist door wat ik over hen heb geleerd uit de pen van Willem
Grossouw, maar je pleit toch eigenlijk voor begrip en waardering. Laat ik er niet moeilijk over
doen, maar in elk geval is het onvoldoende voor mij om terug te komen op de conclusie dat
Willem beter alle schepen achter zich had kunnen verbranden. Alfrink was tegenover
Grossouw beter dan van der Meer, zij het ook dat hij, met al zijn onuitgesproken afkeuring van
de Rome-reacties (of gebrek aan reacties), dat alles niet voldoende vond om gewoon te
zeggen: Willem, we weten het wel, het zijn klootzakken. Zich werkelijk met Grossouw
solidariseren was er niet bij. Nee, hij sluit - en dat is dus weer echt en bedorven klerikalisme -
de rijen met Rome, zij het met kleine toegeeflijkheid naar zijn kennis of vriend Grossouw. En
dit is eigenlijk ook weer klerikalisme, want ik kan me niet voorstellen dat hij een leek ooit
zover tegemoet gekomen zou zijn.
En verder, Joop, geef je een uiteenzetting die erg diep gaat en erg ver reikt en die, zo begrijp ik
je tenminste, licht moet werpen op Grossouw en zijn positie tegenover de religie. Maar zie ik
het nou verkeerd als ik zeg: als werkelijk alles wat het Christendom maakt tot respectabele
wereldgodsdienst eigenlijk al aanwezig was in alle respectabele beschavingen van heidense
signatuur, zou dat dan niet, juist voor een intellectueel denker met een hoge moraliteit, reden
moeten zijn om afscheid te nemen van de primitieve, eng-denkende kliek van de romeinse curie
en de hele kerk die daaraan vastzit? Uit wat je schrijft begrijp ik ook, dat de oplossing, het
perspectief van misschien toch, hoewel later, veel later, nog een mogelijkheid van ware
menselijke vrijheid ook in Rome, dat dat ook jouw eigen diepste wens is. Je spreekt het niet
rechtstreeks uit, maar ik meen je wel te verstaan Daarvoor heb ik wel respect, uiteraard, maar
tevens word ik er eindeloos wanhopig van. Waarom kan een mens aan deze diepste maar
absoluut onvervulbare wensen zo reddeloos overgeleverd zijn? Wie zei dat ook weer: Ich hab
meine Sache auf nichts gestellt. Een mens zou, zonder de ijdele troost van welke leer of
verlossing ook, zichzelf moeten zijn en met waardigheid zijn einde aldus tegemoet durven zien.
Ik begrijp niet dat ik van Grossouw zulk een indruk niet krijg. Eventueel kan iemand de zalf
van het geloof tegen zulke eenzaamheid nog wensen, maar de kerk?
Schrijf me nog eens terug als je wilt. Je eigen brief gaat hierbij. Groetend, met hartelijke
wensen voor een gelukkig nieuw jaar,
Jan van Bakel, 28 september 2010
Wat er na deze brief gebeurde tussen schrijver en "geschrevene"
kwam aan de orde in een entr'acte van 2002
Fataal Adagium.
janvanbakel.nl
Terug naar boven
Reactie? Bericht: jan.van.bakel@gmail.com.
